Badanie zjawisk radykalizacji i ekstremizmu oraz zapobieganie ich występowaniu
Niektórzy z nich postrzegają odmienne ideologie, przekonania polityczne i wierzenia jako przykłady inności, którą należy ograniczyć za wszelką cenę. Źródłem radykalizacji oraz powstawania ekstremistycznych grup nacjonalistycznych mogą być także istotne wydarzenia. Poza olbrzymimi stratami ludzkimi i zniszczeniami w Ukrainie powstałymi w wyniku trwającej od 2022 roku agresji, nie sposób pominąć wpływu wojny na społeczeństwo okupowanego kraju, a także na społeczeństwa Europy. Trwająca wojna nie tylko stanowiła przyczynę problemów gospodarczych, w tym inflacji oraz nowego kryzysu energetycznego, ale także przełożyła się na ujawnienie pewnego głęboko skrywanego aspektu ludzkiej natury związanego z konfliktem. Pojawiły się ekstremistyczne narracje dotyczące wojny, co doprowadziło do rosnącej polaryzacji w społeczeństwie i zaburzyło stabilność. Od czasu ataków terrorystycznych z 11 września 2001 roku walka z radykalizacją postaw i ekstremizmem pozostaje jednym z priorytetów strategii bezpieczeństwa wewnętrznego i zagranicznego Unii Europejskiej. Pojawienie się tego wyzwania skłoniło badaczy do podjęcia próby lepszego zrozumienia czynników wpływających na jednostki i społeczności, a także warunków geopolitycznych, interesów gospodarczych, kanałów rozpowszechniania oraz samych narracji. Celem jest rzucenie światła na zjawisko akceptacji ekstremistycznych ideologii, a także ich poparcia oraz dołączania do ruchów posługujących się przemocą jako narzędziem. Opracowywanie oraz rozpowszechnianie tego rodzaju wiedzy stanowi pierwszy i najważniejszy krok w kierunku kształtowania odpornych społeczeństw i projektowania działań pozwalających na ochronę bezpieczeństwa i dobrobytu wszystkich mieszkańców Wspólnoty.
Podejście do budowania jedności, spójności i bezpieczeństwa Unii Europejskiej
Zróżnicowane rozwiązania i podejścia obejmujące obszary bezpieczeństwa narodowego, współpracy międzynarodowej, psychologii i polityki społecznej, a także etnografii sieci społecznych, skupiają się na jednostkach i społecznościach dotkniętych tymi zjawiskami. Koncentrują się na możliwościach sprostania wyzwaniom i budowania nowych form odporności społecznej opartych na poczuciu spójności i wspólnoty opierającej się nienawiści, dyskryminacji, ekstremizmowi oraz radykalnym działaniom. Na szczeblu politycznym inicjatywy takie jak strategiczne wytyczne Unii Europejskiej dotyczące skoordynowanego podejścia UE do zapobiegania radykalizacji zapewniają, że działania podejmowane na szczeblu unijnym są dostosowane do potrzeb i priorytetów zainteresowanych stron w państwach członkowskich. Z kolei Radicalisation Awareness Network - RAN, czyli sieć świadomości radykalizacji, skupia praktyków i ekspertów zajmujących się tym zjawiskiem w całej Europie. Celem sieci jest wymiana wiedzy i strategii zapobiegania i przeciwdziałania brutalnemu ekstremizmowi we wszystkich jego formach. Inne dokumenty, takie jak na przykład unijna strategia antyterrorystyczna, stawiają za cel zwiększanie odporności Wspólnoty na zagrożenia terrorystyczne, z kolei przepisy takie jak rozporządzenie 2021/784 starają się rozwiązać problem rozpowszechniania treści terrorystycznych w Internecie. Europejski Plan Działania na rzecz Demokracji wskazuje przeciwdziałanie radykalizacji i dezinformacji jako jeden ze sposobów na wzmocnienie odporności demokracji w Unii Europejskiej.
15 sposobów na zapobieganie i przeciwdziałanie ekstremizmowi
Na młodzieży skupiły się zespoły projektów CONNEKT i ISLAM-OPHOB-ISM. Pierwszy z nich analizował czynniki przyciągające młodych ludzi do aktów brutalnego ekstremizmu, z kolei drugi badał i zestawiał procesy związane z radykalizacją rodzimej młodzieży europejskiej, która skłania ją do wspierania skrajnie prawicowych ugrupowań, z zachowaniami młodzieży muzułmańskiej z doświadczeniem migracyjnym. Religia może być czynnikiem polaryzującym społeczeństwo i chociaż wolność myśli, przekonań i wyznania stanowi jedno z praw podstawowych w Unii Europejskiej i wszystkich społeczeństwach demokratycznych, różnorodność religijna pozostaje dla niektórych grup kwestią kontrowersyjną i może być wykorzystywana jako pretekst do usprawiedliwiania przemocy. Badacze skupieni wokół projektu GREASE zgromadzili naukowców z całego świata, aby zbadać związek relacji państwa i religii, zarządzania różnorodnością religijną i procesów gwałtownej radykalizacji. Projekt RETOPEA badał z kolei związek między religią a społeczeństwem z historycznego punktu widzenia. W ostatnich dekadach, a w szczególności w ostatnich latach, ugrupowania populistyczne coraz częściej trafiają do polityki głównego nurtu, często wyrażając oburzenie i niezadowolenie społeczeństwa. Ich działalność niestety często prowadzi do gwałtownej radykalizacji, dyskryminacji, nienawiści i niezgody w sferze politycznej. Zespół projektu DEMOS postanowił przyjrzeć się wyzwaniom populizmu, badając go w oparciu o innowacyjne podejście oparte na wskaźniku skuteczności demokratycznej. Badacze projektu POWDER skupili się na czterech różnych ruchach, łącząc teoretyczne podejście interpretacyjne z empirycznymi badaniami w celu zbadania mechanizmów protestów politycznych we współczesnych demokracjach. Projekt PAVE skupił się na wzajemnych powiązaniach między dynamiką społeczności a zjawiskiem ekstremizmu. Dzięki badaniu czynników zwiększających odporność społeczności na radykalizację, Unia Europejska będzie w stanie wypracować skuteczniejsze narzędzia pozwalające na przeciwdziałanie różnym aspektom tego zjawiska. Dlatego badacze projektu PREVEX podjęli próbę zrozumienia przyczyn większej odporności wybranych społeczności na ekstremizm w porównaniu z innymi. Realizacja projektu GRIEVANCE zaowocowała otwarciem nowego frontu walki z radykalizacją dzięki innowacyjnym metodom modelowania i zestawom danych pozwalającym na sprawniejszą ocenę ryzyka związanego z ekstremizmem. Badacze po raz pierwszy w historii zastosowali modelowanie obszarów objętych ryzykiem i wyborów, torując drogę innowacyjnym badaniom w tej dziedzinie. Naukowcy realizujący projekt ViEWS wykorzystali algorytmy uczenia maszynowego do analizy szeregu źródeł danych związanych z przypadkami występowania przemocy. Prace opierały się na założeniu, że przewidywanie prawdopodobieństwa konfliktu pozwoli na skuteczniejsze przygotowanie społeczeństw do podjęcia odpowiednich działań we właściwym czasie. Tolerancja stanowi fundamentalną koncepcję w społeczeństwach państw rozwiniętych. Tym bardziej powinien dziwić fakt, że tak trudno jest znaleźć jej definicję. Badacze projektu InTo przyjrzeli się koncepcji tolerancji międzygrupowej, aby opracować bardziej precyzyjną definicję tego zjawiska i zapoczątkować szerokie dyskusje na temat różnorodności kulturowej. Zagadnieniem, którym zajął się zespół projektu ONLINERPOL była strategia oparta na elemencie zabawy, stosowana przez prawicowych działaczy w celu obchodzenia cenzury w Internecie. Analizując zabawę z perspektywy metapraktyki skrajnych wypowiedzi publikowanych w sieci, badacze przyjrzeli się procesowi, w wyniku którego ksenofobiczna i wykluczająca polityka nacjonalistyczna zadomowiła się w Internecie. Prace w ramach projektu EXTREME skupiły się na badaniu historycznych i współczesnych czynników wpływających na populistyczny punkt widzenia i powiązania populizmu z ekstremizmem. Inny projekt – SACRASEC – koncentrował się na badaniu wpływu religii na utrzymanie porządku społecznego. Ostatni z opisywanych projektów, czyli PARTICIPATION, zajął się wypracowaniem kompleksowego podejścia do walki z ekstremizmem i radykalizacją, rozpoczynając od dogłębnej analizy czynników wpływających na popularyzację ekstremistycznych zachowań, a następnie przechodząc do opracowania i przedstawienia konkretnych rozwiązań.