Zrozumieć i rozwiązać problemy radykalizacji i ekstremizmu
Zjawiska ekstremizmu, radykalizacji oraz polaryzacji coraz częściej stanowią tematy ożywionych dyskusji we współczesnych społeczeństwach, zwłaszcza w obliczu przypadków przemocy ze strony skrajnie prawicowych grup oraz ataków terrorystycznych dżihadystów. Zanik roli społeczeństwa jako podstawy integracji, partycypacji społecznej i źródła moralności wzbudza poczucie alienacji, marginalizacji, anomii i braku szczęścia, a działania podejmowane przez niektóre osoby w celu odcięcia się lub ucieczki od zastanej rzeczywistości prowadzą do prób odzyskania podmiotowości poprzez brutalny ekstremizm. „W Europie oraz na jej granicach mamy do czynienia ze zróżnicowanymi formami skrajnie prawicowego ekstremizmu, których skutki odczuwamy na co dzień”, zauważa Francesco Antonelli, profesor socjologii na Wydziale Nauk Politycznych Uniwersytetu Roma Tre w Rzymie. „Przemoc, której sprawcami są grupy i jednostki wyznające skrajnie prawicowe ideologie, obserwowana między innymi w środowiskach pseudokibicowskich, gdzie jesteśmy świadkami powstawania bojówek, a także na platformach dla graczy to jeden z przykładów ekstremizmu, z którymi mamy do czynienia w codziennym życiu. Kolejnym jest zagrożenie ze strony grup dżihadystycznych”. Jak ograniczyć zjawisko ekstremizmu i zapobiec jego eskalacji w przemoc? Zdaniem zespołu finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu PARTICIPATION, podstawą działań jest wdrożenie bardziej skutecznych strategii oraz realizacja działań społecznych i edukacyjnych. W 2001 roku świat doświadczył powrotu ataków terrorystycznych na masową skalę. Zjawisko to pogłębiło rozdźwięk między elitami politycznymi a ekspertami starającymi się zrozumieć problemy radykalizacji postaw, terroryzmu i ekstremizmu, a także zajmującymi się ich zwalczaniem. Problem ten dotyczy także społeczeństwa obywatelskiego, które zwykle staje się zakładnikiem strachu i często postrzegane jest jako część problemu, a nie jego rozwiązanie: „Zwalczanie ekstremizmu musi zacząć się od wniosku, że walka z nim musi opierać się na mobilizacji możliwie najszerszego frontu organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Innymi słowy, wymaga działania ponad podziałami środowisk akademickich, świata nauki oraz społeczeństwa”, dodaje Antonelli, który był odpowiedzialny za koordynowanie projektu.
Oddolne podejście do zwalczania ekstremizmu i radykalizacji postaw
Projekt PARTICIPATION charakteryzował się wyjątkowym podejściem opartym na całościowej i oddolnej strategii zwalczania ekstremizmu i radykalizacji. „Takie podejście pozwala nam obserwować i badać współczesne doświadczenia ekstremizmu i radykalizacji oraz zaproponować konkretne działania, strategie i narzędzia cyfrowe, które umożliwią decydentom i praktykom reagowanie na zmieniającą się rzeczywistość”, wyjaśnia Antonelli. W pierwszym etapie prac badacze przeprowadzili dogłębną analizę czynników wpływających na radykalizację i popularyzację ekstremistycznych ideologii. Na podstawie tych ustaleń zespół przeanalizował możliwości podjęcia działań opartych na komunikacji i edukacji. Towarzyszą im zróżnicowane narzędzia wykorzystujące technologie informacyno-komunikacyjne i poradniki dla nauczycieli. Następnie zespół zajął się opracowaniem strategii, narzędzi metodycznych, zestawień sygnałów ostrzegawczych, a także wykazów kompetencji i wiedzy wymaganych do walki z radykalizacją postaw. Ostatni etap prac obejmował przedstawienie proponowanych rozwiązań organizacjom społeczeństwa obywatelskiego, praktykom i decydentom.
Wspieranie społeczeństwa w walce z ekstremizmem
Z punktu widzenia pojęć, radykalizacja dotyczy procesu, z kolei ekstremizm odnosi się do poglądów wyznawanych przez daną jednostkę. Jednym z najważniejszych rezultatów projektu jest opracowanie innowacyjnej metodyki analizy gwałtownej radykalizacji postaw. Ta przetestowana i sprawdzona metoda opiera się na podejściu partycypacyjnym i laboratoriach społecznych, a także konwencjonalnych rozwiązaniach i narzędziach badawczych, w tym badaniach ankietowych. „Wyjątkowość naszej strategii opiera się na stawianiu jednostek najczęściej padających ofiarami ekstremizmu na pierwszym miejscu i w samym centrum procesu zapobiegania gwałtownej radykalizacji”, zauważa Antonelli. „Decydenci odgrywają w tym procesie rolę wspierającą - nie kierują debatą, a jedynie opracowują działania ukierunkowane na wspieranie społeczeństwa w walce z ekstremizmem”.
Plan kompleksowego przeciwdziałania gwałtownej radykalizacji postaw
W oparciu o nowatorską metodykę zespół projektu PARTICIPATION opracował plan zakładający nie tylko zrozumienie przyczyn gwałtownej radykalizacji postaw w Europie, ale także wdrożenie podejścia skupionego na społeczeństwie, które pozwoli rozwiązać te problemy. Zdaniem zespołu to właśnie współpraca władz, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, zmarginalizowanych mniejszości, środowisk akademickich oraz badaczy stanowi klucz do zwiększania odporności społeczeństw demokratycznych na zagrożenia spowodowane przez ekstremizm oraz polaryzację. „Udało nam się wykazać, że zestawienie brutalnego ekstremizmu, a także autorytarnych modeli władzy zagrażających niektórym państwom europejskim z poprawą jakości demokracji i odtwarzaniem powiązań między badaczami zajmującymi się naukami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim procentuje", podsumowuje Antonelli. Aby jeszcze bardziej wzmocnić te powiązania, zespół bada obecnie możliwość uwzględnienia metod współtworzenia w metodyce i strategii opracowanej w ramach projektu PARTICIPATION. Naukowcy udostępnili również dotychczasowe rezultaty za pośrednictwem platformy First Line Practitioners.
Słowa kluczowe
PARTICIPATION, brutalny ekstremizm, radykalizacja, polaryzacja, skrajna prawica, terroryzm dżihadystyczny, społeczeństwo obywatelskie, demokracja