Sláinte phoiblí: saoránaigh a chumasú chun monatóireacht a dhéanamh ar thruailliú uirbeach
Is féidir le saol na cathrach leas a bhaint as rochtain éasca ar dheiseanna fostaíochta, gníomhaíochtaí cultúrtha agus naisc iompair, ach d’fhéadfadh roinnt míbhuntáistí a chruthú leis chomh maith. Bíonn leibhéil níos airde truaillithe aeir agus torainn i dtimpeallachtaí uirbeacha de ghnáth ná mar a bhíonn i gceantair thuaithe, agus is gnách go mbíonn níos lú spásanna glasa iontu. “Chun staidéar ceart a dhéanamh ar thionchar timpeallachtaí uirbeacha ar an tsláinte, ní mór dúinn a bheith ábalta nochtadh pearsanta do na tosca riosca sin a mheas,” a mhíníonn Xavier Basagaña, comhordaitheoir tionscadail CitieS-Health (Citizen Science for Urban Environment and Health) ó Institiúid Barcelona don tSláinte Dhomhanda sa Spáinn. “Is féidir leis sin a bheith deacair d’eolaithe a thomhas astu féin. Ní mór faisnéis thábhachtach amhail gníomhaíocht choirp nó nósanna pearsanta eile a chur san áireamh freisin.” Mar gheall ar an dúshlán sin a aithint tá páirt níos mó á glacadh ag saoránaigh i dtionscadail uirbeacha eolaíochta le cúpla bliain anuas, agus iarradh ar an bpobal a bheith rannpháirteach i bhfeachtais chun monatóireacht a dhéanamh ar cháilíocht an aeir nó ar thorann. “Cheapamar, áfach, nár baineadh úsáid iomlán as eolaíocht na saoránach chun an nasc idir nochtadh comhshaoil agus sláinte a mheas,” a deir Basagaña. “Ba é sin príomhaidhm CitieS-Health.”
Páirt a thabhairt do shaoránaigh
Seoladh an tionscadal CitieS-Health i mí Eanáir 2019 agus reáchtáladh é ar fud cúig chathair Eorpacha. Cruthaíodh staidéar difriúil i ngach ceann acu, ina díríodh ar thopaic a bhaineann leis an tsláinte agus an timpeallacht uirbeach: truailliú aeir, dó bithmhaise, truailliú torainn, truailliú tionsclaíoch agus dearadh uirbeach. In Barcelona, chuidigh saoránaigh le staidéar a dhearadh ar an dóigh ar féidir le truailliú dul i bhfeidhm ar an meabhairshláinte. Sholáthair thart ar 300 saoránach thart ar 2 500 tomhas cognaíochta agus folláine ar laethanta éagsúla. Cuireadh iad sin i gcomparáid ansin le tiúchan truaillithe aeir ar chuidigh saoránaigh le monatóireacht a dhéanamh orthu, ag baint úsáid https://www.epa.gov/no2-pollution as feadáin phearsanta bailithe (dé-ocsaíde nítrigine). In Lucca, san Iodáil, de thoradh suirbhé ar 1 025 cónaitheoir in Serchio Valley rinneadh cinneadh díriú ar ghalar ainsealach duáin. Go dtí seo, cuireadh agallamh ar 367 cónaitheoir faoina slite beatha, a n-aiste bia agus a stíl mhaireachtála, agus tá samplaí bitheolaíocha tugtha ag 353 acu. I staidéir eile féachadh ar thionchar an torainn ar shláinte (Liúibleána, an tSlóivéin) agus ar dhó bithmhaise agus an tsláinte (Amstardam, an Ísiltír), chomh maith leis na naisc idir braistintí ar cháilíocht an chomhshaoil, gníomhaíocht choirp agus strus (Kaunas, an Liotuáin). “I ngach ceann de na cathracha sin, bhain na heolaithe leas as caidreamh láidir le saoránaigh trí cheardlanna, cruinnithe agus suirbhéanna a dhéanamh,” a dúirt Basagaña. “Bhí na saoránaigh páirteach i ngach céim den taighde, lena n-áirítear cinneadh a dhéanamh faoi na ceisteanna taighde. Chuidigh sé sin le hábharthacht shóisialta gach staidéir a chinntiú, agus rinne sé na torthaí níos inmhínithe.”
Tuilleadh rannpháirtíochta a chur chun cinn
Mairfidh CitieS-Health go dtí Meitheamh 2022, agus tá anailís agus plé á ndéanamh fós ag Basagaña agus a fhoireann ar na sonraí atá ag teacht isteach. Mar sin féin, tá roinnt réamhthorthaí ag teacht chun cinn: i staidéar Barcelona fuarthas gaol idir leibhéil truaillithe aeir agus feidhmíocht aird agus strus a bhraitear. I ngach cás, cuireadh béim ar an luach a bhaineann le rannpháirtíocht na saoránach i ngach céim den taighde. “Mar gheall ar rannpháirtíocht na saoránach bhí na treoirthionscadail sin níos ábhartha do riachtanais an phobail áitiúil, chuir siad léargas ar fáil lenar cuireadh feabhas ar dhearadh na staidéar, agus chuidigh siad linn na torthaí a chur in iúl,” a deir Basagaña. “Baineann sé sin leis an eolaíocht a thabhairt níos gaire don tsochaí.” Tá sraith uirlisí idirghníomhacha d’eolaíocht na saoránach forbartha leis an tionscadal chun cuidiú le tionscadail a bheith ag plé le pobail agus dul i ngleic le saincheisteanna ar ábhar leasa coitinn iad dóibh. Cuimsítear samplaí agus acmhainní ón tionscadal sa tsraith uirlisí, chomh maith le leideanna maidir le staidéar taighde faoi thionchar saoránach a dhearadh agus sonraí a bhailiú. “Tá rannóg ar shuíomh gréasáin an tionscadail chomh maith trína féidir le haon duine a oibríonn ar tionscadail rannpháirtíochta bealaí nua a mholadh chun páirt a thabhairt do na saoránach san eolaíocht,” a deir Basagaña. “Tá sé beartaithe againn freisin páipéar a fhoilsiú ar na ceachtanna a foghlaimíodh ó CitieS-Health. Táthar ag súil go mbeidh sé sin ar fad úsáideach do thionscadail um eolaíocht na saoránach atá le teacht.”
Keywords
CitieS-Health, uirbeach, truailliú, tionsclaíocht, aer, sláinte, bithmhais, stíl mhaireachtála