Transformacja w kierunku czystej energii
W miastach zużywa się ponad 65 % całkowitej światowej energii i wytwarzana ponad 70 % całkowitego CO2. Zmniejszenie zależności od paliw kopalnych i zwiększenie efektywności energetycznej miast przełoży się na ograniczenie szkodliwych emisji, poprawę jakości powietrza, bezpieczniejszy transport oraz zmniejszenie zatłoczenia i natężenia hałasu. Wzrost cen energii wywołany inwazją Rosji na Ukrainę sprawił, że realizacja ambitnych celów w zakresie czystej energii i efektywności energetycznej stała się jeszcze ważniejsza. Komisja Europejska przedstawiła REPowerEU – plan, dzięki któremu możliwe będą większe oszczędności energii, dywersyfikacja źródeł dostaw, jak i zastąpienie paliw kopalnych odnawialnymi źródłami energii w gospodarstwach domowych, przemyśle i energetyce. Miasta i regiony przystępujące do projektów staną się pionierami szybkiej transformacji ekologicznej poprzez wdrażanie środków na rzecz efektywności energetycznej i rozwiązań dotyczących energii odnawialnej, uwzględnianie polityki czystej energii w mechanizmach planowania oraz przyciąganie inwestycji wspierających realizację planów. Tak więc gminy i władze lokalne, jako urzędy najbliższe obywatelom, odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu takich rozwiązań. Jednak muszą one dysponować wiedzą i zasobami umożliwiającymi ograniczenie emisji i wdrożenie zrównoważonych rozwiązań, aby przejście na bardziej neutralną pod względem emisji CO2 gospodarkę było zrównoważone i integracyjne.
Inicjatywy i wsparcie finansowe dla miast
Na szczeblu europejskim powołano inicjatywy i udostępniono możliwości finansowania ułatwiające miastom osiągnięcie celów związanych z transformacją energetyczną i dostarczaniem obywatelom bardziej zrównoważonych usług. Instrumenty „Efektywność energetyczna” programu „Horyzont 2020” (2014–2020) oraz Clean Energy Transition programu LIFE (2021–2027) zapewniają finansowanie dla szerokiego zakresu działań związanych z budowaniem wydajnej energetycznie, neutralnej klimatycznie i odpornej gospodarki opartej na energii odnawialnej. Wiele z tych działań prowadzonych w całej Unii Europejskiej jest ukierunkowanych na szczebel lokalny oraz regionalny i dotyczy między innymi długoterminowego planowania energetycznego, budowania potencjału, wspierania unijnego Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii, uruchamiania inwestycji, przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu, zmiany przepisów i transformacji rynków. W ramach realizowanej przez Komisję Europejską misji na rzecz miast prowadzone są działania mające zapewnić neutralność klimatyczną 100 inteligentnych miast do 2030 roku dzięki współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi, obywatelami, przedsiębiorstwami oraz inwestorami. Ten ważny cel przyświeca kilku zaproszeniom z programu „Horyzont Europa”. Miasta te staną się centrami eksperymentów i innowacji oraz mają zainspirować pozostałe europejskie ośrodki do pójścia w ich ślady przed 2050 rokiem. Założone w 2008 roku unijne Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii zrzesza tysiące europejskich samorządów dobrowolnie zobowiązujących się do realizacji unijnych celów klimatycznych i energetycznych. Porozumienie działa w oparciu o gminne plany działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu (ang. Sustainable Energy and Climate Action Plan, SECAP), czyli dokumenty, w których nakreślone zostały plany samorządów związane z realizacją zobowiązań do 2030 roku i w późniejszym okresie. Na dorocznej konferencji Covenant of Mayors Investment Forum Energy Efficiency Finance Marketplace praktycy przedstawiają pomyślnie zrealizowane inicjatywy na rzecz finansowania zrównoważonej energii i przystosowania się do zmiany klimatu. Konferencja skupia miasta, instytucje finansowe i inne podmioty w celu wymiany dobrych praktyk i skutecznych rozwiązań wspólnych wyzwań. W ramach projektów opisanych w tej broszurze Results Pack prowadzone są działania, które wspierają miasta w realizacji krótko- oraz długoterminowych planów dotyczących przejścia na czystą energię. Celem jest przyspieszenie wdrożenia środków w zakresie efektywności energetycznej, implementacji rozwiązań w zakresie czystej energii i ogólnej redukcji emisji CO2 na szczeblu lokalnym.
Czternaście projektów na szczeblu lokalnym
W miastach największe ilości CO2 są produkowane w budynkach. W ramach projektów RenoBooster oraz PadovaFIT Expanded opracowano punkty kompleksowej obsługi w zakresie renowacji prywatnych budynków mieszkalnych we Wiedniu (Austria) i w Padwie (Włochy). W projekcie BUILD UPON2 opracowano ramy wpływu renowacji, które otwierają drogę do zharmonizowanego monitorowania lokalnych i krajowych działań w zakresie renowacji budynków. Stare systemy grzewcze i klimatyzacyjne w budynkach są bowiem istotnym czynnikiem napędzającym zmianę klimatu. Siedem miast otrzymało wsparcie potrzebne do zmniejszenia emisji pochodzącej z ogrzewania i chłodzenia budynków do 2050 roku w ramach projektu DecarbCityPipes 2050. Projekt PRODESA pomaga greckim gminom w Atenach w podejmowaniu działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej, natomiast w ramach projektu SURE2050 zaproponowano strategię zarządzania nieruchomościami prowadzącą do zwiększenia neutralności klimatycznej budynków publicznych w belgijskiej części Flandrii. Celem projektu C-Track 50 jest udzielanie wsparcia władzom publicznym na szczeblu lokalnym i regionalnym poprzez spotkania przy okrągłym stole i warsztaty, co umożliwia im rozwój, finansowanie i wdrażanie nowych lub udoskonalonych SECAP, natomiast w ramach projektu CEESEU 11 partnerów z 10 krajów Europy Środkowej i Wschodniej zaangażowało się szkolenia pracowników administracji publicznej w zakresie opracowywania SECAP. W czterech krajach partnerskich uczestniczących w projekcie IMPLEMENT wprowadzono system zarządzania jakością i certyfikacji Europejskiej Nagrody Energetycznej (eea) w celu usprawnienia działań w zakresie polityki energetycznej i klimatycznej. W ramach projektu CoME EASY zsynchronizowano dostępne instrumenty i narzędzia wspierające władze lokalne i umożliwiono współpracę Porozumienia Burmistrzów z eea. Aby pomóc europejskim innowatorom w dziedzinie energetyki miejskiej w rozpoczęciu procesu transformacji ekologicznej, zespoły projektów mPOWER oraz MULTIPLY opracowały programy dzielenia się wiedzą i doświadczeniem, a w ramach drugiego z projektów zachęcono władze lokalne do podejmowania zintegrowanych działań urbanistycznych na poziomie dzielnic. Uruchomienie prywatnych źródeł finansowania ma kluczowe znaczenie dla transformacji energetycznej w całej Europie. Projekt EUCF został powołany do życia, by pomagać gminom i władzom lokalnym w pozyskiwaniu funduszy na realizację ambitnych planów dotyczących energii i klimatu, natomiast celem projektu ManagEnergy jest sprawienie, aby lokalne i regionalne agencje energetyczne stały się liderami w zakresie transformacji energetycznej oraz zwiększenie inwestycji w zrównoważoną energię w Europie.