Innowacje na obszarach wiejskich: skuteczne rozwiązania otwierające drogę do inteligentnej i operatywnej europejskiej wsi
Za centra innowacji uważa się zwykle miasta i inne tereny zurbanizowane, spychając obszary wiejskie na drugi plan. Rzeczywistość wygląda jednak zupełnie inaczej: potencjał innowacyjny wsi jest wysoki i wynika z ducha wspólnoty, dobrego dostępu do zasobów naturalnych, inteligentnego wykorzystania wiedzy ukrytej oraz opierania się na współpracy i innowacjach społecznych w celu pokonywania przeszkód, takich jak słabiej rozwinięta infrastruktura i sieć usług. Obszary wiejskie mają do odegrania kluczową rolę w procesach związanych z ochroną zasobów naturalnych i łagodzeniem skutków zmiany klimatu, czyli działaniach, które pozwolą zbudować prawdziwie ekologiczną i zrównoważoną gospodarkę Europy. Aby było to możliwe, społeczności wiejskie muszą stać się inteligentnymi, operatywnymi i atrakcyjnymi ośrodkami, które będą przyciągać nowych mieszkańców, pracowników i turystów.
Wyzwania stojące przed obszarami wiejskimi
W ostatnich dziesięcioleciach populacja obszarów wiejskich w wielu europejskich krajach zmniejszyła się, ponieważ młodzi ludzie przenieśli się do miast w poszukiwaniu edukacji, pracy i rozwoju kulturalnego. W związku z tym osoby, które pozostały na wsi, muszą często borykać się z problemami, takimi jak ograniczone szanse gospodarcze, niższe przychody, ograniczony dostęp do podstawowych usług i deficyt umiejętności cyfrowych, który dodatkowo zwiększa nierówności. Epidemia COVID-19 ujawniła słabości i współzależności społeczności wiejskich i miejskich. Wielu mieszkańców miast powróciło na wieś, doceniając otwartą przestrzeń i świeże powietrze. Z kolei mieszkańcy wsi zgodnie zapewniali wsparcie w czasie tego kryzysu, nieprzerwanie oferując podstawowe towary i usługi, takie jak żywność i dostęp do terenów rekreacyjnych, wszystkim obywatelom. Wieś zmagała się też z istotnymi problemami, takimi jak ograniczone możliwości zdalnego wykonywania pracy, niska jakość połączeń z internetem, która utrudniała dzieciom naukę zdalną, a także zwiększone obciążenie już i tak przepracowanych podmiotów świadczących podstawowe usługi, w tym ochronę zdrowia. Choć obszary wiejskie mogłyby skorzystać na odwróceniu trendów migracyjnych oraz wzroście zainteresowania lokalną kuchnią i turystyką, nie można przewidzieć, czy tendencja ta się utrzyma. Ponadto zjawiska te to zbyt mało, by tereny wiejskie mogły w pełni wykorzystać swój potencjał.
UE kładzie nacisk na innowacje na terenach wiejskich
W związku z tym Komisja Europejska wdrożyła plan opracowania długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich (wizji UE dla obszarów wiejskich). Został on oficjalnie zaproponowany w lipcu 2019 roku (jako część przyszłych kluczowych priorytetów Komisji), a proces konsultacji społecznych rozpoczął się latem 2020 roku. Inicjatywa ta ma w założeniu zmobilizować szersze grono decydentów politycznych, podmiotów działających na obszarach wiejskich i obywateli do wzięcia udziału w dyskusji o przyszłości wsi w Europie i jej miejscu w naszym społeczeństwie. Ostatecznym celem jest wypracowanie holistycznej wizji przyszłości obszarów wiejskich do 2040 roku, która umożliwi przygotowanie i wdrożenie innowacyjnych, promujących włączenie społeczne i zrównoważonych rozwiązań dopasowanych do potrzeb regionów wiejskich w kontekście kryzysu klimatycznego, zachodzącej obecnie transformacji cyfrowej i odbudowy po pandemii COVID-19.
Istotna rola badań finansowanych przez UE
Zespoły wielu projektów finansowanych ze środków UE w ramach programu Horyzont 2020 już od jakiegoś czasu wykorzystują swoje umiejętności i wiedzę specjalistyczną, by znaleźć rozwiązania opisanych powyżej problemów nękających obszary wiejskie. Chcą też pomóc mieszkańcom tych terenów lepiej wykorzystywać istniejące szanse i wpływać na przyszłość Europy. W związku z uruchomieniem kolejnego programu ramowego badań i innowacji UE – Horyzont Europa – bez wątpienia pojawi się jeszcze więcej podobnych projektów. Wyniki prac prowadzonych w ramach tych projektów przyczynią się wspólnie do realizacji planów, które zawierać będzie opracowana przez Komisję wizja dla obszarów wiejskich UE. Na przykład w ramach projektu LIVERUR opracowano kompleksowy zestaw narzędzi umożliwiających przedsiębiorstwom działającym na obszarach wiejskich tworzenie zrównoważonych i innowacyjnych modeli biznesowych, które przyczynią się do rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym i które są dostosowane do stojących przed nimi wyzwań. Przygotowano też platformę internetową ułatwiającą nawiązywanie kontaktów między takimi przedsiębiorcami. Z kolei projekt RUBIZMO skupił się na wspieraniu pionierów działających w trzech różnych sektorach (żywność, odnawialne zasoby biologiczne oraz usługi ekosystemowe), by mogli oni służyć za wzór do naśladowania i w ten sposób przyczynić się do dalszego rozwoju obszarów wiejskich. Projekt SIMRA podkreślił znaczenie innowacji społecznych jako czynnika umożliwiającego rewitalizację obszarów w trudnej sytuacji. W ramach projektu ROBUST poszukiwano sposobów na usprawnienie interakcji między społecznościami miejskimi i wiejskimi. Natomiast zespół kolejnego projektu, SALSA, przeprowadził szczegółowe badanie małych gospodarstw i przedsiębiorstw produkujących żywność. Wszystkie te działania miały na celu opracowanie szczegółowych, opartych na dowodach rekomendacji, które pozwolą poprawić sytuację gospodarczą obszarów wiejskich w Europie i zwiększyć dobrobyt ich mieszkańców. W broszurze zaprezentowano też dwa nowsze projekty, na których rezultaty trzeba będzie jeszcze trochę poczekać: IMAJINE, nacelowany na opracowanie mechanizmów polityki integracyjnej służących zwalczaniu nierówności terytorialnych w UE, oraz NEWBIE, skupiony na promowaniu innowacyjnych modeli biznesowych dla nowych podmiotów wchodzących na rynek rolny w celu zwiększenia innowacyjności, przedsiębiorczości i dynamiki europejskiego sektora rolnictwa.
