Wspomaganie rozwoju innowacji społecznych na obszarach wiejskich
Za świeże powietrze i ciszę europejskich obszarów wiejskich trzeba płacić coraz wyższą cenę. Każdego roku warunki życia zdają się pogarszać w strukturalnie najsłabszych z tych regionów. Znikają sklepy, lokalne bary są ledwo w stanie się utrzymać, zamykają się placówki pocztowe, jest coraz mniej miejsc pracy. Jednak pojawia się coraz więcej działań oddolnych. Potrzeba tylko trochę pomocy i wskazówek, które zapewnić może projekt RURACTION (Social Entrepreneurship in Structurally Weak Rural Regions: Analysing Innovative Troubleshooters in Action), realizowany przy wsparciu działania „Maria Skłodowska-Curie”. „W Europie można zaobserwować ogrom innowacyjnych inicjatyw realizowanych przez ludzi, których nazywamy »przedsiębiorcami społecznymi«. Są to osoby, które – przy wsparciu innych aktywistów – obrały sobie za cel promowanie innowacyjnych strategii ukierunkowanych na rozwiązywanie wspólnych problemów w ich regionie. Dowiedzieliśmy się jednak, że wiele takich inicjatyw nie sprawdza się w przypadku napotkania nieprzewidzianych przeszkód, nawet jeśli początkowo wydawały się bardzo obiecujące”, wyjaśnia Gabriela B. Christmann, profesor i kierowniczka wydziału w Instytucie Badań nad Społeczeństwem i Przestrzenią im. Leibniza. W ramach projektu RURACTION profesor Christmann, 10 naukowców na wczesnym etapie kariery oraz inni członkowie społeczności naukowej będący członkami konsorcjum chcieli zbadać, w jakich warunkach działają innowatorzy społeczni, w jaki sposób organizują rozwiązania, jak nawiązują kontakty i umożliwiają działanie mieszkańcom oraz jaki mają wpływ na rozwój obszarów wiejskich. Jednak, co najważniejsze, chcieli oni dowiedzieć się, w jaki sposób można wspierać takich innowatorów w ich działaniach związanych z rozwiązywaniem problemów. Jest to również jeden z kluczowych celów Komisji Europejskiej. Projekt dotyczył głównie siedmiu europejskich regionów: Ftiotyda w Grecji, Baixo Alentejo w Portugalii, Mühlviertel w Austrii, Uckermark w Niemczech, powiat pilski w Polsce, Zelandia w Danii oraz środkowo-zachodnia część Irlandii. Każdy przypadek to inne historie innowatorów społecznych, na przykład CareBright w Irlandii – przedsiębiorstwo społeczne, które opiekuje się osobami z demencją – czy też ADC Moura w Portugalii zapewniające nowe formy aktywności społecznych dla mieszkańców niewielkiej wioski Moura.
Właściwy impuls do działania
W trakcie trwających cztery lata badań zespół projektu przeanalizował działania w zakresie innowacji społecznych w tych regionach i wykorzystał to, czego się nauczył, żeby przygotować zalecenia w zakresie działania. Dokument programowy projektu RURACTION zatytułowany „How Social Innovation can be Supported in Structurally Weak Rural Regions” („W jaki sposób można wspierać innowacje społeczne w strukturalnie słabych regionach wiejskich”) pokazuje w bardzo konkretny sposób, jakie strategie wsparcia i finansowania można wykorzystać, aby promować społecznie innowacyjne rozwiązania oraz wspomagać korzystniejszy rozwój regionalny na strukturalnie słabych obszarach wiejskich. „Najważniejszą informacją uzyskaną z naszych badań jest to, że innowacje społeczne na obszarach wiejskich opierają się na procesach, których charakter jest typowy dla wiejskiego kontekstu”, dodaje Christmann. „Można je opisać, posługując się czterema określonymi fazami: faza uśpienia i problematyzacji; faza powstawania obejmująca planowanie i realizację nowatorskich praktyk; faza dostosowania oraz faza stabilizacji i rozpowszechniania. W każdej fazie występują też określone punkty krytyczne, które mogą prowadzić do stagnacji lub przełomu w procesie”. Przekaz dla ustawodawców jest jasny. Oparte na wiedzy programy wsparcia i strategie są pomocne, o ile są też dostosowane do określonych faz procesu innowacji. Projekt zaleca również większe wykorzystanie kreatywnego rozwoju, którego inicjatorami są lokalni mieszkańcy. Pozwoli to lepiej zrozumieć mechanizmy innowacji społecznych, wyznaczyć niższe progi dla kwot dofinansowania oraz promować uproszczenie formalności związanych z unijnym wsparciem. Postępowanie zgodnie z tymi instrukcjami może prowadzić do dużego skoku naprzód w dziedzinie, w której dostępnych jest bardzo niewiele badań. Ale to nie wszystko, jak mówi Christmann, ponieważ zakres projektu RURACTION jest znacznie szerszy. „Kolejnym innowacyjnym aspektem jest to, że nasze zalecenia w zakresie polityki odnoszą się nie do jednego, ale do czterech poziomów polityk: szczebla gminnego/regionalnego, szczebla stanowego (w przypadku systemów federalnych), szczebla krajowego oraz szczebla Unii Europejskiej. Projekt RURACTION może więc przyczynić się do tworzenia polityk wspierających zintegrowany rozwój terytorialny”, stwierdza badaczka. Przedsiębiorstwa społeczne również mogą się czegoś nauczyć. Przede wszystkim tego, że komunikacja i tworzenie sieci kontaktów są kluczem do pomyślnego przeprowadzenia procesów innowacji społecznych. Niezbędne są również odpowiednie zasoby. Christmann podsumowuje: „Innowacje pojawiają się podczas wymiany, współtworzenia, współpracy, intensywnego tworzenia sieci kontaktów oraz procesów związanych z zarządzaniem”.
Słowa kluczowe
RURACTION, innowacje społeczne, regiony wiejskie, rozwój obszarów wiejskich
