Małe gospodarstwa pod mikroskopem
Z 30 regionów referencyjnych 25 znajduje się w Europie, zaś 5 – w Afryce. Tak dokładne są analizy niewielkich gospodarstw przeprowadzone w ramach czteroletniego projektu SALSA (Small farms, small food businesses and sustainable food security). Od 2016 roku konsorcjum projektu rozmawiało z właścicielami niewielkich gospodarstw, mapując całe obszary i określając właściwości systemów żywieniowych, koncentrując się na określonych produktach. Badaczy zajmowała głównie jedna kwestia: w jaki sposób niewielkie gospodarstwa przyczyniają się do zrównoważenia produkcji żywności i zapewniania bezpieczeństwa żywieniowego w wielu różnych systemach żywnościowych? Pytanie to zadawano sobie od dość dawna, ponieważ zamiast dokładnych danych naukowcy dysponowali głównie założeniami. „Luka w wiedzy przed rozpoczęciem projektu SALSA była ogromna. Nie wiedzieliśmy, ile jest niewielkich gospodarstw, co one wytwarzają i w jakiej ilości, gdzie trafiają wytwarzane produkty, kto na nich korzysta i czego małe gospodarstwa potrzebują, by nadal istnieć”, opowiada Teresa Pinto Correia, koordynatorka projektu SALSA i profesor z Śródziemnomorskiego Instytutu Rolnictwa, Środowiska i Rozwoju na Uniwersytecie w Évorze w Portugalii. Aby uzupełnić te luki, zespół projektu przetestował trzy hipotezy: pierwsza dotyczyła tego, czy małe gospodarstwa są istotnym źródłem produkcji zrównoważonej żywności. Druga – czy małe gospodarstwa wytwarzają żywność i przychód dla samych siebie, a nie produkują wyłącznie w celach komercyjnych. Ostatnia – czy małe gospodarstwa zwiększają ogólną różnorodność systemu żywnościowego, przyczyniając się tym samym do jego odporności.
Mapowanie małych gospodarstw
„Prowadziliśmy nasze badania, koncentrując się na szczeblu regionalnym, gdzie współistnieje wiele różnych typów gospodarstw”, wyjaśnia Pinto Correia. „Zadaliśmy sobie pytanie, co dzieje się na tym czy innym terytorium, a także połączyliśmy podejście społeczne i oparte na twardych danych naukowych, aby uzyskać precyzyjne szacunki odnoszące się do rozmieszczenia małych gospodarstw i prowadzonej przez nie produkcji. Przydało nam się też dogłębne zrozumienie systemu żywnościowego oraz roli i sytuacji małych gospodarstw”. Projekt SALSA dzieli prowadzących małe gospodarstwa na pięć podtypów: „praca w niepełnym wymiarze godzin”, którzy wytwarzają więcej na własne potrzeby niż na sprzedaż (11 % próby); „tradycyjni walczący”, którzy odziedziczyli gospodarstwa, mają niski dochód i większość żywności spożywanej przez siebie pozyskują z własnego gospodarstwa (32 % próby); „tradycyjni przedsiębiorcy”, którzy współtworzą spółdzielnie wytwórców podstawowych produktów w celu integracji rynku (26 % próby); „specjalizujący się w biznesie”, którzy uzyskują najwyższy dochód poprzez wyspecjalizowaną produkcję z dużą wartością dodaną (23 % próby); oraz „wielofunkcyjny biznes” – bogaci, nowi w sektorze rolnictwa, silnie nastawieni na przedsiębiorczość, utrzymują zdywersyfikowaną produkcję i portfolio nabywców. Zbadano również wkład małych gospodarstw w system żywnościowy. „Przeanalizowaliśmy 109 regionalnych systemów żywnościowych pod kątem pojedynczych kluczowych produktów i ustaliliśmy, że małe gospodarstwa mają swój wkład w regionalny system żywnościowy częściowo za sprawą żywności, która nigdy nie trafia na oficjalny rynek. Ponadto, z perspektywy rynku żywności, małe gospodarstwa w każdym regionie przyczyniają się do zapewniania dostępu do żywności na dwa sposoby: wkład w dostępność regionalną, czyli zapewnianie żywności dla gospodarstw domowych i społeczności, a także zwiększona różnorodność typów i źródeł żywności skutkująca większą odpornością”, zauważa Pinto Correia. Jedna z wątpliwości, jakie rozwiewa projekt, dotyczy tego, czy małe gospodarstwa naprawdę mają znaczenie z punktu widzenia całego sektora rolnictwa. Owszem, mają, jak wskazuje Pinto Correia. „Szacujemy, że małe gospodarstwa mogłyby pokryć 100 % regionalnego zapotrzebowania oraz wytworzyć nadwyżki w wysokości 44 % w 109 przeanalizowanych systemach żywnościowych obejmujących produkty regionalne, szczególnie w Afryce (71 %), Europie Południowej (46 %) oraz Europie Wschodniej (36 %). W Europie Północnej małe gospodarstwa mogłyby pokryć do 20 % regionalnego zapotrzebowania w 80 % przeanalizowanych systemów żywnościowych. Taką niższą wartość procentową może wyjaśnić mniejsza liczba małych gospodarstw przeanalizowanych w takich regionach”. Wykorzystując informacje uzyskane w trakcie realizacji projektu, zespół opracował zestaw zaleceń dotyczących polityk, który będzie rozpowszechniany w kilku najbliższych miesiącach. Twórcy projektu ustalili, jakie zasady zarządzania będą konieczne, by osiągnąć powyższe wyniki, a także jakie działania powinny podjąć w przyszłości zainteresowane strony. Powinno to pomóc małym gospodarstwom prosperować, rozwijać się i ostatecznie wykorzystać ich ogromny potencjał.
Słowa kluczowe
SALSA, małe gospodarstwa, Europa, Afryka, potencjał, systemy żywnościowe, odporność
