W jaki sposób technologie cyfrowe mogą odgrywać kluczową rolę w procesie ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego?
Niezależnie od tego, czy mówimy o bezcennym obrazie z czasów złotego wieku malarstwa holenderskiego, ruinach Forum Romanum położonych na porośniętym gajami oliwnymi zboczu sennego wzgórza nad Morzem Śródziemnym czy współczesnym dziele audiowizualnym z XX wieku, nasze dziedzictwo kulturowe może zostać z łatwością trwale uszkodzone lub – w najgorszym możliwym przypadku – całkowicie zniszczone. Liczne zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego, zarówno naturalne, jak i wynikające z działalności człowieka, obejmują między innymi zanieczyszczenia, powodzie i procesy eoliczne, a także wandalizm, niewłaściwą opiekę oraz niedostateczną konserwację. Cyfryzacja dziedzictwa kulturowego ma istotne znaczenie dla ochrony, konserwacji i zabezpieczania, a także badań, rozpowszechniania oraz promowania materialnych i niematerialnych dóbr kultury, pozostających pod opieką wszystkich rodzajów instytucji kulturalnych – muzeów, galerii sztuki, bibliotek, archiwów – a także pomników oraz obiektów. Możliwości stwarzane przez coraz szybszy postęp w dziedzinie technologii cyfrowych są już obecnie imponujące i stale się zwiększają. Technologie 3D, sztuczna inteligencja, a także technologie rzeczywistości wirtualnej i rozszerzonej są wykorzystywane nie tylko do zapewnienia ochrony niezliczonych skarbów europejskiej kultury, lecz także do rozpalania wyobraźni i umysłów młodych obywateli Europy, którzy już od najmłodszych lat mogą czerpać korzyści z tych osiągnięć. Koncepcje wirtualnych muzeów oraz podobne przedsięwzięcia stale zyskują na popularności dzięki popularyzacji założenia, że gdy widz nie może dotrzeć do muzeum, to muzeum powinno przyjść do widza. Realizacja tej koncepcji jest możliwa tylko i wyłącznie dzięki eksplozji innowacji cyfrowych w ciągu ostatnich dwóch dekad.
W jaki sposób działania UE pomagają w cyfrowej promocji i ochronie dóbr kultury?
Poprzez szeroko zakrojone działania polityczne i koordynacyjne oraz stosowne finansowanie Komisja Europejska wspiera polityki kulturowe poszczególnych państw członkowskich, skupiając się przede wszystkim na cyfryzacji, dostępie do materiałów kulturowych przez internet, cyfrowej ochronie dóbr kultury, a także działaniach kuratorskich. Europeana – europejska platforma cyfrowego dziedzictwa kulturowego – współpracuje z tysiącami archiwów, bibliotek i muzeów w całej Europie, usprawniając dostęp do treści kulturowych, a także zwiększając możliwości ich wykorzystywania, będąc jedyną paneuropejską platformą w swoim rodzaju, dzięki czemu odgrywa kluczową rolę w umacnianiu naszej wspólnoty dziedzictwa kulturowego. Uzupełnieniem tych starań jest podpisana w 2019 roku przez 26 państw europejskich deklaracja współpracy w zakresie zwiększania starań ukierunkowanych na cyfryzację dziedzictwa kulturowego. Deklaracja ta zachęca państwa członkowskie do wykorzystania synergii pomiędzy technologiami cyfrowymi i europejskim dziedzictwem kulturowym w trzech kluczowych obszarach: (i) paneuropejskiej inicjatywy na rzecz cyfryzacji artefaktów, pomników oraz obiektów dziedzictwa kulturowego z wykorzystaniem technologii 3D; (ii) wzmocnienia współpracy międzysektorowej i transgranicznej oraz budowania potencjału w sektorze cyfrowego dziedzictwa kulturowego; oraz (iii) wspierania zaangażowania obywateli, innowacyjnych zastosowań oraz realizacji korzyści w innych sektorach. Dzięki wysiłkom Komisji Europejskiej oraz wsparciu ze strony ekspertów w 2020 roku przedstawiono 10 podstawowych zasad trójwymiarowej digitalizacji materialnego dziedzictwa kulturowego. Zasady te stanowią ważne wytyczne dla specjalistów z zakresu ochrony dóbr kultury zainteresowanych cyfryzacją takich zbiorów. Kryzys wywołany pandemią COVID-19 uwidocznił potrzebę polepszenia dostępu do dziedzictwa kulturowego przez internet. Co więcej, wiele europejskich instytucji kultury zaczęło rozszerzać ofertę cyfrową ze względu na wymuszone obostrzeniami ograniczenie fizycznego dostępu do swoich zbiorów. W ramach programu „Horyzont 2020” Komisja Europejska nieustannie wspiera w znaczący sposób badania i innowacje w zakresie dziedzictwa kulturowego, kładąc szczególny nacisk na wykorzystanie najnowszych technologii. W latach 2014–2020 wydatki z programu „Horyzont 2020” na projekty związane z cyfrowym dziedzictwem kulturowym wyniosły około 70 milionów euro, a realizacja nowego programu badań i innowacji „Horyzont Europa” pozwoli na dalsze finansowanie rozpoczętych i wdrażanych inicjatyw.
Przedstawiamy nasze projekty
W tej broszurze CORDIS Results Pack przedstawiamy łącznie 16 projektów, z czego 12 pochodzi z oryginalnego zbioru opublikowanego w 2020 roku, zaś pozostałe cztery projekty to nowe inicjatywy dodane w 2021 roku. Wszystkie one wnoszą ważny wkład w budowę cyfrowego dziedzictwa kulturowego. W szczególności są to projekty, takie jak ARCHES, DigiArt oraz EU-LAC-MUSEUMS, w ramach których technologie, takie jak modelowanie 3D i rzeczywistość rozszerzona, łączą się z kompleksową współpracą międzynarodową w celu zwiększenia dostępności muzeów oraz radości z ich zwiedzania, cementując ich rolę jako kluczowych instytucji zajmujących się ochroną kultury oraz działaniami kuratorskimi. Inne projekty skupiały się na wykorzystaniu technologii w celu zwiększania świadomości i zainteresowania społeczeństwa dziedzictwem kulturowym, a także jego ochroną. Na przykład w ramach projektu PLUGGY powstała pierwsza w historii sieć społecznościowa poświęcona w pełni promowaniu europejskiego dziedzictwa kulturowego, natomiast uczestnicy projektu I-Media-Cities uruchomili rewolucyjną platformę wykorzystującą materiały audiowizualne, dzięki której wszyscy odwiedzający mogą odkrywać bogate dziedzictwo kulturowe dziewięciu europejskich miast. Z kolei projekt EMOTIVE skupił się na wykorzystaniu potęgi historii, oferując profesjonalistom zajmującym się dziedzictwem kulturowym narzędzia umożliwiające tworzenie interaktywnych opowieści cyfrowych, które są dla odbiorców źródłem informacji, a jednocześnie wzbudzają ich zainteresowanie i budują zaangażowanie. Uczestnicy projektu ArchAIDE połączyli siły w celu opracowania innowacyjnego oprogramowania umożliwiającego identyfikację fragmentów ceramiki znalezionych podczas wykopalisk oraz przechowywanie danych w specjalnej bazie, usprawniając w ten sposób pracę archeologów i innych specjalistów zajmujących się dziedzictwem kulturowym, natomiast badacze skupieni wokół projektu Time Machine zajęli się opracowaniem wielkoskalowej infrastruktury cyfryzacyjnej i obliczeniowej, wykorzystującej technologie sztucznej inteligencji i analizy dużych zbiorów danych w celu pozyskiwania i analizy ogromnej ilości danych generowanych w procesie cyfryzacji archiwów muzealnych i bibliotecznych. Wśród czterech inicjatyw dodanych w 2021 roku na uwagę zasługuje projekt NewsEye, którego twórcy opracowali nowe narzędzia do lepszej archiwizacji zbiorów prasy i sprawnego wyszukiwania informacji przez osoby prowadzące badania historyczne z wykorzystaniem zabytkowych gazet. Podobna idea wzbogacenia i demokratyzacji ogólnodostępnego dziedzictwa muzyki klasycznej przyświecała twórcom projektu TROMPA, w ramach którego powstały pionierskie narzędzia cyfrowe oparte na środowisku zorientowanym na użytkownika i różne formy współtworzenia. Z kolei technologia opracowana przez zespół projektu V4Design pozwoli architektom i projektantom gier wideo wykorzystać istniejące treści cyfrowe w ich własnych projektach i tworzyć zapierającą dech w piersiach rzeczywistość 3D. I wreszcie projekt SILKNOW, którego twórcy podjęli wyzwanie polegające na zachowaniu istotnej części europejskiego dziedzictwa tekstylnego, jaką jest jedwab. Tę zaktualizowaną broszurę CORDIS Results Pack dedykujemy pamięci Ellen Schraudolph-Gautier, której wielką pasją było wspieranie rozwoju badań nad dziedzictwem kulturowym i która dokładała wszelkich starań, by każdy realizowany w tym zakresie projekt był spektakularnym sukcesem.