Płeć w badaniach naukowych: zwalczanie nierówności na rzecz budowy sprawiedliwej i integracyjnej Europejskiej Przestrzeni Badawczej
Promowanie równości płci i lepszej reprezentacji kobiet w naszym europejskim społeczeństwie stanowi jeden z głównych priorytetów Komisji Europejskiej na nadchodzące lata. Pomimo wysiłków i podejmowanych działań, wciąż istnieją jednak bariery strukturalne i indywidualne, które w znaczącym stopniu odbijają się na zdrowiu, zamożności i szczęściu kobiet oraz mężczyzn w Europie. Badania naukowe finansowane ze środków Unii Europejskiej przyczyniają się do głębszego zrozumienia aspektów związanych z płcią oraz sposobu powstawania i powodów utrzymywania się tych barier. W ramach realizowanego dzięki programowi „Horyzont 2020” programu prac SwafS przeznaczono blisko 83 miliony euro na projekty dotyczące równości płci w dziedzinach badań i innowacji. Równowaga płci stanowi ponadto istotny krok w kierunku zapewnienia kobietom udziału w procesie podejmowania decyzji oraz oferowania równych szans rozwoju kariery zawodowej. Kobiety wciąż są niedostatecznie reprezentowane na stanowiskach badawczych. Pomimo tego, że stanowią blisko połowę ogólnej liczby absolwentów studiów doktorskich we Wspólnocie, przypada im w udziale zaledwie jedna czwarta najwyższych tytułów i stanowisk na uczelniach wyższych, składają też zaledwie 11 % spośród wszystkich zgłoszeń patentowych. Podpisana przez 36 krajów, w tym 25 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz Komisję Europejską Deklaracja Lublańska z 2021 roku kładzie nacisk na potrzebę proaktywnego podejścia do włączania kwestii równości płci do głównego nurtu badań i innowacji. Dokument ten podkreśla, że równość płci przekłada się na większą rzetelność oraz odpowiedzialność społeczną badań naukowych, umożliwia lepsze wykorzystanie jakości naukowej i technologicznej w celu osiągnięcia wyższych standardów, a także pozwala uwzględnić wymiar płci w realizacji badań naukowych oraz procesie tworzenia innowacyjnych rozwiązań. Komisja Europejska potwierdziła swoje zobowiązanie do prowadzenia działań na rzecz równości płci wymagając od instytucji szkolnictwa wyższego i organizacji badawczych ubiegających się o granty w ramach programu ramowego „Horyzont Europa” planu dotyczącego równości płci, który stanowi jedno z podstawowych kryteriów kwalifikacji. Uwzględnienie wymiaru płci w projektach badawczych stanowi jeden z kluczowych elementów kryterium doskonałości w ocenach wniosków i jest elementem o wyjątkowym znaczeniu dla jakości i przydatności wyników badań w perspektywie krótko- i długoterminowej. Kolejnym celem programu „Horyzont Europa” jest zwiększenie równowagi płci w ramach całego działania – docelowo w skład rad nadzorczych, grup ekspertów i komitetów opiniujących ma wchodzić 50 % kobiet. Obecnie kobiety stanowią zaledwie 38 % spośród ogółu ekspertów oceniających wnioski dotyczące unijnych projektów badawczych. Aby zniwelować tę różnicę, zachęcamy kobiety zajmujące się wszystkimi dziedzinami do rejestracji w roli ewaluatorek w bazie danych ekspertów Komisji Europejskiej. Obserwacja postępów Unii Europejskiej związanych z tymi działaniami jest możliwa na portalu monitorowania Strategii na rzecz Równości Płci, który gromadzi dane związane z trzema głównymi aspektami strategii na rzecz równości płci na lata 2020–2025 – położenie kresu przemocy związanej z płcią, zniwelowanie różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz osiągnięcie równowagi płci w procesach decyzyjnych. Wdrożenie założeń strategii pozwoli zagwarantować, że Komisja wywiąże się ze swojego zobowiązania w zakresie zbudowania Unii Równości. Najnowsza broszura CORDIS Results Pack przedstawia sześć projektów badawczych sfinansowanych przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych dotyczących równości płci, którym towarzyszą trzy zakończone sukcesem inicjatywy wspierane przez Unię Europejską, mające na celu promowanie równości płci w badaniach naukowych. Opisywane projekty obejmują szeroki wachlarz aspektów płci w badaniach naukowych, w tym rozumienie prawa uwarunkowane płciowo, indywidualne oraz strukturalne czynniki różnicujące płeć, nierówności płciowe w edukacji, zatrudnieniu oraz opiece zdrowotnej, a także narzędzia wspierające rozwój i wdrażanie planów na rzecz równości płci oraz koordynację działań w zakresie równości płci na szczeblu krajowym w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. W 2022 roku świętujemy Europejski Rok Młodzieży, w ramach którego prowadzimy działania mające na celu przyciągnięcie większej liczby kobiet do zróżnicowanych dziedzin badań. Działania te wpisują się w główny cel przyświecający Międzynarodowemu Dniu Kobiet, którym jest promowanie różnorodnego, sprawiedliwego świata, wolnego od uprzedzeń, stereotypów i dyskryminacji. Kluczowe badania uwzględniające aspekt płci na każdym etapie ich realizacji przybliżają nas do realizacji tego celu. W najnowszym wydaniu broszury CORDIS Results Pack przedstawiamy projekty CIC oraz Struct. vs. Individ., które badają osobiste i społeczne czynniki pogłębiające nierówność płci. Projekty GENDERACTION, GEARING ROLES i GE Academy skupiały się na narzędziach wspomagających proces budowania sieci kontaktów oraz potencjału, które pomagają w pokonywaniu barier w instytucjach badawczych i organizacjach zajmujących się innowacjami. Tematami projektów MMAF oraz GirlsInScience były wpływy nierówności płci na opiekę zdrowotną i wyniki w nauce – dzięki nim wiemy, w jaki sposób uprzedzenia społeczne mogą wpływać na nasze serca i umysły. Z kolei projekt GenderedPeace zajmował się badaniami nad możliwościami włączenia doświadczeń kobiet w konfliktach do prawa międzynarodowego. Ostatnim z przedstawianych projektów jest FATHER TRIALS, którego zespół zajmował się często pomijanymi więziami między ojcami i nowo narodzonymi dziećmi. Badacze udowodnili, że większy udział w opiece nad dzieckiem przekłada się na biochemię mózgu ojca, co może wskazywać na potrzebę wprowadzenia większej równości w zakresie urlopów rodzicielskich.
