Nauki społeczne i humanistyczne w badaniach nad energią – holistyczne podejście do dekarbonizacji systemu energetycznego UE
Przedstawiony przez Komisję Europejską w grudniu 2019 roku Europejski Zielony Ład ma na celu przekształcenie Europy w pierwszy klimatycznie neutralny kontynent. Określono w nim nową strategię wzrostu mającą na celu zbudowanie racjonalnej i konkurencyjnej gospodarki efektywnie wykorzystującej zasoby, w której do 2050 roku bilans emisji gazów cieplarnianych spadnie do zera.
Obywatele w centrum uwagi przy przejściu na gospodarkę bezemisyjną
Za emisję ponad 75 % gazów cieplarnianych w UE odpowiada produkcja i stosowany obecnie sposób wykorzystywania energii. Obniżenie emisyjności systemu energetycznego UE jest zatem głównym filarem Zielonego Ładu. Przejście na system czystej energii wymaga dalszego rozszerzania zastosowań innowacji technologicznych w sektorze energetycznym, budowlanym, transportowym, przemysłowym i rolnym, a nowe technologie i ambitne strategie, jeśli mają przynieść pożądany skutek, muszą zostać zaadaptowane przez obywateli. Zgodnie z koncepcją Europejskiego Zielonego Ładu to ludzie są na pierwszym miejscu, a do wprowadzenia w życie zmian potrzebny jest aktywny udział społeczeństwa i zaufanie względem transformacji. W dokumencie uwzględniono także różnorodność warunków i podejść lokalnych, regionalnych i krajowych, które kształtują proces przejścia na gospodarkę bezemisyjną. Wybory energetyczne nie zawsze są jednak racjonalne i dlatego niełatwo je przewidzieć. Konieczne są dalsze badania umożliwiające zrozumienie czynników, które wpływają na indywidualne i zbiorowe wybory dotyczące energii oraz na zachowania konsumentów mające wpływ na wykorzystanie energii, ram zarządzania politycznego, kulturowego, instytucjonalnego i organizacyjnego, które przekładają się na udział w takich działaniach obywateli, a także zmieniających się ról, w szczególności konsumentów i prosumentów w systemie energetycznym.
Prace nad projektami unijnymi pozwalają wyciągać wnioski społeczno-gospodarcze, które mają wpływ na przyszłość polityki energetycznej
W tej broszurze Results Pack przedstawiono dziewięć projektów finansowanych ze środków UE, koncentrujących się na interdyscyplinarnych i przekrojowych zagadnieniach, które należy badać w celu obniżenia emisyjności systemu energetycznego UE. Kwestie te są związane z aspektami społeczno-ekonomicznymi, płciowymi, społeczno-kulturowymi i społeczno-politycznymi transformacji energetycznej, jak również z potrzebami edukacyjnymi przyszłych pracowników tego sektora. Zrozumienie czynników wpływających na indywidualne i zbiorowe wybory energetyczne ma zasadnicze znaczenie – umożliwi to decydentom politycznym opracowanie ukierunkowanych działań i strategii, które zachęcą konsumentów do dokonywania bardziej zrównoważonych wyborów. W ramach projektu ECHOES opracowano innowacyjne koncepcje teoretyczne „kolektywów energetycznych” i „pamięci energetycznej” oraz badano ich wpływ na inteligentne technologie energetyczne, mobilność elektryczną i energooszczędne budynki. Naukowcy biorący udział w projekcie ENABLE.EU przyjęli oddolne podejście i przeprowadzili badania dotyczące gospodarstw domowych oraz ćwiczenia z udziałem użytkowników, aby lepiej zrozumieć czynniki decydujące o codziennych wyborach, które przekładają się na zużycie energii, a także zwrócili uwagę na główne przeszkody, które zniechęcają do transformacji energetycznych. Podobną drogę obrali badacze pracujący przy projekcie ENERGISE, którzy wykorzystali „żywe laboratoria energetyczne” do opracowania i przetestowania możliwości oddolnej transformacji sposobu wykorzystania energii w gospodarstwach domowych i społecznościach na terenie całej Europy. W ramach projektu SMARTEES opracowano koncepcje społecznych innowacji energetycznych i ich ewolucji w czasie w oparciu o doświadczenia 10 europejskich miast i wysp. Koncentrując się na wyborze urządzeń gospodarstwa domowego przez konsumentów, zespół projektu CHEETAH wykorzystywał dyskretne modelowanie wyborów, aby zrozumieć, w jaki sposób polityka interwencyjna pomaga konsumentom w wyborze energooszczędnych technologii. Naukowcy pracujący nad projektem PENNY badali czynniki psychologiczne, społeczne, gospodarcze oraz finansowe, które wpływają na efektywność energetyczną w sektorze mieszkaniowym, odnosząc się do dwóch różnych decyzji konsumenckich: zużycia energii i stosowania energooszczędnych produktów. W ramach projektu CONSEED skoncentrowano się w szczególności na oznaczaniu klas energetycznych i zbadano, czy dostarczenie informacji na temat wartości efektywności energetycznej zachęciłoby konsumentów do zakupu bardziej energooszczędnych produktów. W toku projektu PROSEU ustalono, że prosumenci – ci, którzy produkują i zużywają własną energię odnawialną – mogą odegrać kluczową rolę w przekształcaniu UE w społeczeństwo oparte na odnawialnych źródłach energii (OZE). Celem europejskich partnerów projektu było określenie, które systemy zachęt umożliwią popularyzację prosumeryzmu OZE. Projekt ASSET dotyczył z kolei szybko rozwijającego się sektora energetycznego, który wymaga stworzenia nowych miejsc pracy, przekwalifikowania siły roboczej oraz rozwoju nowych interdyscyplinarnych umiejętności i wiedzy specjalistycznej.