Gleby i zrównoważony rozwój: podnoszenie standardów w europejskim rolnictwie

Nie myślimy o tym często, ale gleba spełnia bardzo istotne funkcje ekologiczne, społeczne oraz ekonomiczne i jest fundamentalną częścią środowiska. Najważniejszą funkcję ekonomiczną spełnia oczywiście w rolnictwie. Już pradawni rolnicy z Mezopotamii zdawali sobie sprawę, jak ważną rolę odgrywa właściwe gospodarowanie glebą w zwiększaniu ilości plonów i poprawie ich jakości. Praktyki stosowane w rolnictwie na przestrzeni wieków opierały się na tej wiedzy, aż do teraz. Uprawa ziemi jest obecnie podstawowym źródłem dochodów około miliarda ludzi, z których większość żyje w krajach rozwijających się.

„Rolnik, by odnieść sukces, musi najpierw poznać naturę roli” – Ksenofont, starożytny filozof grecki

Jednakże, jak ma to miejsce w przypadku wielu fizycznych aspektów naszego środowiska, zmiana klimatu i działalność człowieka sprawiają, że płodność gleb – tak w UE, jak i na całym świecie – jest poważnie zagrożona. Gleba stanowi zasadniczo wierzchnią warstwę skorupy ziemskiej. Tworzą ją minerały, materia organiczna, woda, powietrze i żyjące w niej organizmy. Gleba odgrywa istotną rolę w niemal każdym cyklu naturalnym, jaki zachodzi na powierzchni Ziemi. It plays a role in nearly every single natural cycle on the earth’s surface. Ma ona niebywale złożoną strukturę, a jej formowanie to proces bardzo powolny – zasadniczo można przyjąć, że gleba jest zasobem nieodnawialnym i jej zapasy mogą się wyczerpać, jeśli ludzkość będzie ją stale zanieczyszczać lub uprawiać w sposób, który uniemożliwi jej regenerację i tym samym sprawi, że przyszłe pokolenia nie będą mogły z niej korzystać. Uprawy są zależne od rodzaju gleby, klimatu oraz hydrologii, a zarządzanie gruntami ma na nie znaczący wpływ. Społeczności żyjące na danym terenie na przestrzeni lat niejednokrotnie decydowały się na osuszanie gruntów pod uprawę (wpływając na hydrologię), wprowadzanie celowych zmian w krajobrazie ze względów estetycznych, tworzenie infrastruktury lub wyplenianie rodzimej roślinności. Niektóre z modyfikacji wprowadzanych przez rolników minionych pokoleń wspomogły produkcję żywności, nie prowadząc do degradacji gleby. Natomiast stosowanie bardziej nowoczesnych metod, takich jak użycie ciężkiego sprzętu, może prowadzić do kompakcji gleby i zakłócenia jej naturalnego cyklu życia. Wykazano również, że intensywne stosowanie nawozów wzmaga erozję gleby. Gleba jest jednak dość odporna i zdolna do regeneracji, jeśli tylko ma do tego odpowiednie warunki. Coraz częściej więc podejmowane są działania zachęcające do stosowania bardziej zrównoważonych praktyk rolniczych, a także na rzecz opracowywania nowych rozwiązań umożliwiających rekultywację zanieczyszczonej gleby. Ruch ten cieszy się także wsparciem ze strony decydentów politycznych – Unia Europejska zamierza, w ramach 7. programu działań w zakresie środowiska ogłoszonego w 2014 roku, zapewnić do 2020 roku zrównoważone gospodarowanie glebą w należących do niej krajach oraz odpowiednią jej ochronę. Dlatego w tym specjalnym wydaniu magazynu Research*eu opisujemy siedem projektów, których zespoły opracowują innowacyjne rozwiązania redukujące destrukcyjny wpływ nowoczesnego rolnictwa na gleby oraz pomagające w rewitalizacji zanieczyszczonych ziem uprawnych, tak aby mogły być one ponownie zagospodarowane. Z chęcią poznamy opinie naszych czytelników. Pytania i sugestie można przesyłać na adres: editorial@cordis.europa.eu