Starożytni Mykeńczycy dzielą się swoimi tajemnicami z tymi, którzy są w stanie ich usłyszeć
Był to okres powstawania i upadku pierwszych cywilizacji na terenie Starego Kontynentu, czyli Minojczyków i Mykeńczyków, które wywarły ogromny wpływ na cały obszar egejski. „Epoka brązu stanowiła okres postępu technologicznego i kulturowego, a także szeroko zakrojonego handlu międzynarodowego, którego szlaki sięgały daleko poza obszar kultury egejskiej – czasy prawdziwego dobrobytu”, twierdzi Ioanna Moutafi, główna badaczka, której badania zostały sfinansowane w ramach działań „Maria Skłodowska-Curie” ufundowanych przez Unię Europejską. Badaczka wyjaśnia, że zdobyte dowody archeologiczne i teksty z tabliczek zapisanych pismem linearnym B wskazują na to, że badane społeczności miały niezwykle złożony i hierarchiczny charakter. Starożytne społeczności często pozostawiały po sobie ślady i wskazówki dla przyszłych archeologów w formie pochówków. Fakt ten wykorzystuje Moutafi, która chce poszerzyć naszą wiedzę na temat kultury mykeńskiej dzięki kompleksowym badaniom kości w ich kontekście archeologicznym. „Staramy się oddać głos ludziom, którzy zamieszkiwali te tereny tysiące lat temu, pozwalamy im opowiadać swoje historie, swoje doświadczenia, a nawet poszukujemy ich emocji. Analizując szkielety i to, czego możemy dzięki nim dowiedzieć się na temat wieku, zdrowia, płci i statusu społecznego zmarłych, możemy pogłębiać naszą wiedzę na temat tego, jak żyli ówcześni ludzie oraz jak byli traktowani przez żyjących po swojej śmierci”, dodaje Moutafi, która prowadziła swoje badania na Uniwersytecie Cambridge w Zjednoczonym Królestwie.
Różnorodność praktyk funeralnych odzwierciedla złożoność społeczeństwa
W trakcie swoich badań badaczka odkryła we wczesnomykeńskiej osadzie Ajos Wasilios w regionie Lakonia szczątki pary, która została pochowana w swoich objęciach, w uścisku, który trwał przez kilka tysiącleci. „Kiedy odkryliśmy ich szczątki, w pierwszej kolejności pomyśleliśmy o tym, że patrzymy na parę młodych kochanków, na mykeńskich Romea i Julię. Ku naszemu wielkiemu zaskoczeniu, odkryliśmy coś dużo bardziej poruszającego – przeprowadzone badania laboratoryjne wykazały, że oboje mieli przeszło 40 lat, co było w tamtych czasach dość podeszłym wiekiem”. Badaczka zwróciła także uwagę na dowody archeologiczne wskazujące na bardzo staranne pochówki dzieci oraz zachowywanie kości w celu ich późniejszego wspólnego pochówku z pobliskimi szczątkami dorosłych, prawdopodobnie ich rodziców. Jak wyjaśnia Moutafi, do niedawna starożytne praktyki pochówku były analizowane wyłącznie z punktu widzenia kultury materialnej, dotyczącej kwestii takich jak rodzaje grobów oraz przedmiotów, które były umieszczane wraz ze zmarłymi. „Zarówno same szkielety, jak i sposób traktowania doczesnych szczątków były albo całkowicie pomijane, albo omawiane bardzo oględnie, co przełożyło się na raczej monolityczne i jednorodne spojrzenie na praktyki pochówku, a także całkowite pomijanie kwestii zróżnicowania praktyk w tym zakresie przez archeologów”, twierdzi Moutafi.
Zróżnicowane dyscypliny pozwalają nam lepiej zrozumieć przeszłość
Bioarcheologia łączy w sobie tradycyjną archeologię i osteologię, a także nowe techniki zapożyczone z kryminalistyki oraz nauk cyfrowych. Połączenie bioarcheologii z tafonomią pogrzebową oraz archeogenetyką pozwoliło naukowcom skupionym wokół projektu dojść do pewnych wniosków na temat rozwoju społecznego, które doprowadziły do powstania, konsolidacji i ostatecznej transformacji cywilizacji mykeńskiej. „Praktyki pochówku odgrywają niezwykle ważną rolę w procesie budowania spójności społecznej, a także utrzymywania bądź nawet tworzenia wspólnej tożsamości dla ludzi uznających te same zasady. Zmiana perspektywy i większe skupienie się na kolektywnych aspektach pochówku kosztem aspektów indywidualnych stanowi klucz do zrozumienia tendencji społecznych w danym okresie”, wyjaśnia badaczka. W czasach dominacji wielkich pałaców można było zaobserwować nacisk na zwiększanie spójności społecznej oraz wzmacnianie poczucia wspólnej tożsamości. W czasach większych niepokojów społecznych upamiętniano przede wszystkim indywidualne osiągnięcia. Dokonane odkrycia, a także wyniki analiz paleopatologicznych i większą liczbą dowodów wskazujących na występowanie konfliktów wskazują na to, że wśród innych czynników główną rolę w upadku mykeńskich pałaców odegrały wewnętrzne napięcia społeczne, a nie bezpośrednie czynniki zewnętrzne. Prace w ramach projektu MYSOBIO nie były jednak realizowane tylko i wyłącznie w terenie i w laboratorium. Ioanna Moutafi poświęciła dużo czasu na rozpowszechnianie wyników swoich badań, wygłaszając 18 odczytów, prelekcji na międzynarodowych konferencjach oraz biorąc udział w wystąpieniach w ramach zaproszeń instytucji akademickich w sześciu różnych krajach Europy oraz w Stanach Zjednoczonych. „Reakcje słuchaczy były zawsze entuzjastyczne. Biorąc pod uwagę fascynację, jaką ludzkie szczątki wzbudzają w społeczeństwie, uważam, że podobne podejście będzie miało silny wpływ na rozwój problematyki dziedzictwa. Uważam nawet, że może to zapoczątkować zmianę w naszym podejściu do odkrywanych cmentarzy oraz informowania społeczeństwa o odkryciach archeologicznych”, dodaje badaczka.
Słowa kluczowe
MYSOBIO, Mykeńczycy, bioarchaeologia, praktyki pochówku, szkielety, archeogenetyka, kultura mykeńska