Przeciwdziałanie czynnikom powodującym zanik różnorodności biologicznej mórz i ograniczanie ich wpływu
Morza Europy zajmują obszar o powierzchni ponad 11 milionów kilometrów kwadratowych – od płytkich, półzamkniętych zbiorników wód przybrzeżnych po przepastne głębiny otwartego oceanu. Są zarazem domem dla wielu ekosystemów przybrzeżnych i morskich, które stanowią siedliska większości gatunków roślin i zwierząt występujących w Europie. Jednak nasze morza ulegają zmianom wywołanym przez działalność człowieka, której skutkiem są zanieczyszczenia, gromadzenie odpadów z tworzyw sztucznych, utrata siedlisk, zakwaszenie i ocieplanie się wód z powodu zmiany klimatu. Skumulowane skutki tych procesów negatywnie wpływają na różnorodność biologiczną mórz, a tym samym na odporność ekosystemów morskich i ich zdolność do odbudowy. W odpowiedzi na te zmiany europejscy naukowcy analizują możliwości wykorzystania zrównoważonych i biodegradowalnych alternatyw dla tworzyw sztucznych wykorzystywanych w opakowaniach, a także przyglądają się metodom skuteczniejszego gospodarowania odpadami i ulepszonym metodom recyklingu. Prowadzą również badania nad zdrowiem ekosystemów, różnorodnością biologiczną i strategiami adaptacyjnymi koralowców, a także zgłębiają szereg istotnych zagadnień, takich jak rozwiązania oparte na przyrodzie, hodowla alg i ostryg oraz technologie wspierające zrównoważone rybołówstwo.
Droga do czystszych mórz
Podejście do zarządzania oparte na ekosystemie może pomóc w złagodzeniu negatywnego wpływu rybołówstwa, wydobycia i innych rodzajów działalności człowieka na ekosystemy, zwłaszcza w kontekście wrażliwych gatunków oraz siedlisk dna morskiego. Lepsza ochrona ekosystemów morskich jest nie tylko korzystna dla naszych mórz, ale może również przełożyć się na znaczące korzyści zdrowotne, społeczne i gospodarcze dla społeczności nadbrzeżnych. Celem unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności na 2030 rok jest objęcie skuteczną ochroną 30 % morskich obszarów na terytorium UE, a także zapewnienie ścisłej ochrony 10 % z nich. Stanowi to ogromny krok naprzód, biorąc pod uwagę, że obecnie pod ścisłą ochroną znajduje się 1 % obszarów. Kolejną inicjatywą w tej dziedzinie jest prawo o odbudowie zasobów przyrodniczych przyjęte w czerwcu 2024 roku, które zakłada wprowadzenie środków odbudowy na co najmniej 30 % całkowitej powierzchni wszystkich typów siedlisk niebędących w dobrym stanie do 2030 roku, 60 % – do 2040 roku oraz 90 % – do roku 2050. Strategia ta jest jednym z filarów Europejskiego Zielonego Ładu, a jej celem jest przywrócenie różnorodności biologicznej z korzyścią dla ludzi, klimatu i planety. Została opracowana w oparciu o szereg dyrektyw, między innymi dyrektywę siedliskową oraz dyrektywę dotyczącą obszarów chronionych Natura 2000, zaś jej zadaniem jest poprawa stanu mórz, oceanów i wód śródlądowych poprzez stosowanie bardziej przyszłościowego podejścia do tworzenia polityk.
Bliższe spojrzenie na badania finansowane przez UE
W tym wydaniu broszury CORDIS Results Pack prezentujemy 13 projektów finansowanych w ramach unijnych programów badawczych „Horyzont 2020” i „Horyzont Europa”. Podkreślają one potrzebę realizacji badań nad różnorodnością biologiczną i usługami ekosystemowymi w celu zapewnienia zrównoważenia środowiskowego w Europie i pokazują znaczenie tych inicjatyw dla obecnych i przyszłych celów politycznych. W ramach projektu AMBI-ROBIC opracowano proces oczyszczania ścieków komunalnych przy pomocy fermentacji beztlenowej w niższych temperaturach, który przyczyni się do zmniejszenia wpływu odpadów na siedliska morskie. Z kolei projekt ECOLACTIPACK powstał z myślą o stworzeniu biodegradowalnego opakowania na bazie kazeiny, podczas gdy zespół projektu In-No-Plastic opracował, a następnie zademonstrował technologie umożliwiające usuwanie nano-, mikro- i makroplastików. Celem projektu MAELSTROM było wskazanie miejsc na terenie Europy, w których występują największe ilości odpadów morskich, oraz opracowanie zaawansowanych technologii ich usuwania wykorzystujących energię odnawialną. W ramach projektu SeaClear opracowano z kolei autonomiczne roboty do zbierania śmieci pod wodą. Uczestnicy projektu EuroSea pracowali nad udoskonaleniem europejskich systemów obserwacji i prognozowania jako części międzynarodowego systemu. Ponadto w ramach projektu iAtlantic uczeni przeanalizowali stan ekosystemów Oceanu Atlantyckiego pod kątem wielu czynników stresogennych i zmian globalnych, aby określić ich stabilność i podatność na zagrożenia. Celem projektu OPERANDUM było zbadanie możliwości ochrony europejskich terytoriów przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi za pomocą rozwiązań opartych na zasobach przyrody. Zespół projektu FutureMARES opracował narzędzie oceny ryzyka klimatycznego na potrzeby planowania rozwiązań opartych na przyrodzie. Z kolei uczestnicy projektu MaCoBIOS badali wpływ zmiany klimatu na najważniejsze ekosystemy, takie jak skupiska trawy morskiej i lasy wodorostów, a projekt MAREA koncentrował się na połączeniu działań w zakresie odtwarzania populacji rodzimych ostryg z akwakulturą małży w celu przywrócenia raf i zapewnienia realizacji usług ekosystemowych. Co ważne, lepsze monitorowania łowisk w ramach projektu SMARTFISH pozwoli na zmniejszenie wpływu nieuregulowanych połowów na środowisko. Wreszcie, celem projektu UNITED było promowanie wspólnego korzystania z zasobów morskich poprzez opracowanie pięciu inicjatyw pilotażowych dotyczących wielofunkcyjnego wykorzystania oceanów w oparciu o morskie farmy wiatrowe, turystykę i akwakulturę.
