Komunikacja naukowa: W zmocnienie roli obywateli w debacie na temat nauki
W miarę pogłębiania się złożoności współczesnego życia od mieszkańców zarówno Europy, jak i innych części globu coraz częściej oczekuje się, by podejmowali decyzje wymagające od nich jasnego zrozumienia naukowych podstaw danego zagadnienia. W celu dokonywania świadomych wyborów w kwestiach takich jak zmiana klimatu, energetyka, COVID-19, żywność czy szczepienia niezbędna jest publiczna dyskusja oparta na faktach i uwzględniająca wątpliwości podnoszone przez obywateli. Ponadto mamy do czynienia z pojawieniem się dwóch równoległych zjawisk, które powodują coraz pilniejszą potrzebę zadbania o jakość i wiarygodność komunikacji naukowej. Pierwszym z problemów jest coraz mniejsza liczba dziennikarzy naukowych, co prowadzi do publikowania mniejszej liczby ocen krytycznych i sprawozdań dotyczących świata nauki. Drugim zjawiskiem jest gwałtowny rozwój mediów internetowych określany przez ONZ mianem "infodemii". Z jednej strony pozwalają one dotrzeć z doniesieniami naukowymi do szerokiego grona odbiorców, ale z drugiej strony, często pozbawione są nadzoru redakcyjnego, na czym cierpi przede wszystkim weryfikacja informacji będąca stałą praktyką w tradycyjnych środkach przekazu. Jak wynika z badania przeprowadzonego przez Eurobarometr, ogólna opinia mieszkańców Unii Europejskiej na temat nauki i naukowców jest bardzo pozytywna, ale jednocześnie ponad połowa respondentów uznała, że naukowcy powinni bardziej angażować się w dialog z decydentami i społeczeństwem. Komisja Europejska wspiera politykę otwartej nauki, która koncentruje się na rozpowszechnianiu wiedzy, gdy tylko staje się ona dostępna. W osiągnięciu tego celu kluczową rolę odgrywa komunikacja naukowa. Niniejsza broszura prezentuje dziewięć projektów, które wpisują się w realizację tego założenia. Osiem z nich zostało sfinansowanych w ramach inicjatywy „Nauka z udziałem społeczeństwa i dla społeczeństwa” programu „Horyzont 2020”. Jest to inwestycja o wartości blisko 10 milionów euro, zrealizowana w ramach zaproszenia do składania wniosków w obszarze tematycznym „Taking stock and re-examining the role of science communication” [Przegląd i ponowna ocena roli komunikacji naukowej]. Dziewiąty projekt, COALESCE, jest finansowany za pośrednictwem specjalnego zaproszenia do składania wniosków w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej, inicjatywy programu „Horyzont Europa”. Przedstawione projekty poświęcone są badaniom ważnych kwestii, takich jak jakość komunikacji naukowej, zaufanie do nauki oraz przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się i oddziaływaniu dezinformacji, a także wprowadzających w błąd i fałszywych informacji. Projekty te umożliwiły współpracę dziennikarzy i osób zajmujących się komunikacją naukową, naukowców, grup społeczeństwa obywatelskiego, ekspertów branżowych i decydentów – reprezentujących tzw. pięciokrotną helisę – co zaowocowało opracowaniem innowacyjnych rozwiązań mających na celu udostępnienie nauki społeczeństwu. Każdy z projektów dotyczył konkretnego aspektu komunikacji naukowej. Zaufanie do nauki jest kluczowym elementem budującym demokratyczną odporność, w związku z czym uczestnicy projektów CONCISE, ENJOI i TRESCA pracowali nad znalezieniem metod umożliwiających wzmocnienie tego zaufania, a także wykorzystania go do obrony przed wprowadzaniem opinii publicznej w błąd. Projekty GlobalSCAPE i QUEST były poświęcone działaniom badawczo-rozwojowym dążącym do zapewnienia specjalistom ds. komunikacji naukowej skuteczniejszych narzędzi pracy. Pozostałe projekty koncentrowały się na tym, jak sprawić, by działania związane z komunikacją naukową były bardziej atrakcyjne i przystępne dla społeczeństwa. Uczestnicy projektów NEWSERA i ParCos przyjrzeli się bliżej działaniom angażującym obywateli w proces naukowy poprzez warsztaty partycypacyjne, z kolei zespół projektu RETHINK starał się ustalić, w jakim kierunku komunikacja naukowa powinna się rozwijać, aby spełnić potrzeby coraz bardziej cyfrowego społeczeństwa. Oprócz indywidualnych sukcesów zespoły wszystkich projektów mogą się poszczycić wzorową współpracą, która pozwoliła im wykorzystać pojawiające się szanse i stawić czoła ograniczeniom związanym z pandemią, a także wspólnie opublikować wnioski ze swoich badań. Dorobek wszystkich tych projektów stanowi podstawę finansowanego ze środków UE projektu COALESCE, którego celem jest utworzenie Europejskiego Centrum Kompetencji w zakresie Komunikacji Naukowej. Świadoma i rzetelnie poinformowana opinia publiczna to podstawa wolnego społeczeństwa. Dzięki lepszej komunikacji naukowej możemy podnieść jakość i zwiększyć skuteczność współpracy między naukowcami, mediami powszechnymi i społeczeństwem oraz budować bardziej odporne demokracje.