Zrozumieć naukę dzięki opowiadaniu historii
Dla ogółu społeczeństwa nauka może wydawać się „czarną magią”. Ze względu na specjalistyczny język i niezrozumiałe czasopisma recenzowane badania naukowe sprawiają wrażenie gotowych produktów, nie zaś procesów. Jednocześnie media społecznościowe ułatwiają rozpowszechnianie niepotwierdzonych teorii i twierdzeń. Skutecznym sposobem na uzyskanie kompetencji naukowych w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się informacji wprowadzających w błąd i budowania zaufania do nauki są techniki partycypacyjne, które angażują społeczeństwo, ujmując naukę w bardziej znanym kontekście. „Komunikacja naukowa powinna stać się w mniejszym stopniu sformalizowanym procesem edukacyjnym, a w większym działaniem kulturowym, stawiającym na pierwszym miejscu interaktywne, iteracyjne i współtwórcze doświadczenia”, mówi Antti Knutas, koordynator projektu ParCos. Trzy studia przypadków realizowane w ramach tego finansowanego ze środków UE projektu w Belgii, Finlandii i Zjednoczonym Królestwie mają na celu umożliwienie odbiorcom samodzielnej interpretacji danych naukowych, jednocześnie zachęcając społeczeństwo do przyjmowania różnych punktów widzenia.
Nadawanie danym znaczenia
Zainspirowani przez społeczną inicjatywę Bristol Approach, w ramach każdego studium przypadku projektu ParCos lokalni interesariusze opracowali historie, które skupiały się wokół tematyki danych, aby jednocześnie uwzględniając problemy lokalnych społeczności. „Chcemy sprowadzić naukę do poziomu ludzi, nie zaś zmuszać ludzi do podejmowania prób zrozumienia nauki”, wyjaśnia Knutas. „Dane zazwyczaj uważa się za obiektywne, ale aby były użyteczne, muszą zostać zinterpretowane, co z założenia może być subiektywnym procesem. Nasze metody zachęcają do dyskusji, dzięki czemu dane zyskują dla społeczności znaczenie”. W Finlandii zespół projektu ParCos podjął współpracę z Uniwersytetem LUT, aby wesprzeć wspólne prace nad sztuką poświęconą danym z udziałem uczniów z fińskiego regionu Lahti, do których dołączyli członkowie Theatrum Olga. Grupa wykorzystała dane zebrane z lokalnego jeziora Vesijärvi przez agencję ochrony środowiska do opowiedzenia historii Näkkitär, mitycznej postaci, która przybywa, aby dowiedzieć się, jak doszło do zanieczyszczenia jeziora. Spektakl poruszał temat wpływu działań społecznych i gospodarczych na jakość wody w jeziorze od lat 70. XX wieku do dnia dzisiejszego. „Dane mogą podlegać manipulacji, zarówno przez organizacje polityczne, jak i przez przedsiębiorstwa. Mogą też zwrócić uwagę na niedostrzegane obszary. Jednocześnie sztuka może krytykować rzeczy, które uznajemy za oczywiste. Obywatele potrzebują pomysłowych narzędzi, aby zadawać właściwe pytania i czuć, że mają prawo do wyciągania własnych wniosków”, mówi Knutas. W Zjednoczonym Królestwie zespół projektu ParCos nawiązał współpracę z ośrodkiem Knowle West Media Centre (KWMC), który współpracuje z lokalnymi społecznościami w celu znalezienia opartych na danych rozwiązań problemu odpadów, których produkcji można uniknąć. W 22 gospodarstwach domowych przeprowadzono audyty materiałów, które zwykle trafiają do koszy na śmieci, aby zbadać skalę i wpływ odpadów. Uczestnicy zaproponowali następnie zrównoważone alternatywy, w czym pomogły trzy praktyczne sesje ReThink ReMake ReCycle, podczas których uczestnicy dzielili się wskazówkami i doświadczeniami. Aby zaprezentować wyniki w sposób interaktywny, ośrodek KWMC wydał bezpłatny magazyn cyfrowy, w którym przedstawiono porady, działania i historie. „Jak wyjaśniła jego twórczyni, Chelsea Galloway, pismo uwzględnia różne ścieżki dążenia przez odbiorców do zrównoważonego rozwoju, udzielając im wsparcia w uczestnictwie i osiąganiu postępów”, zauważa Knutas z Uniwersytetu LUT, będącego gospodarzem projektu. W Belgii publiczny nadawca VRT wspólnie z młodymi ludźmi stworzył interaktywną aplikację pogodową, umożliwiającą im prześledzenie warunków pogodowych w dniu ich narodzin i na przestrzeni czasu, pod kierunkiem prezentera, który objaśnia towarzyszące im wykresy i diagramy. „Ponieważ prognozy pogody są częścią codziennego życia, to spersonalizowane podejście sprawia, że młodsza publiczność może w większym stopniu zrozumieć rozleglejsze zagadnienia, takie jak zmiana klimatu”, zauważa Knutas.
Wdrażanie i zwiększanie skali
Aby pomóc innym skorzystać z tych technik, zespół projektu ParCos opracował otwarte cyfrowe narzędzia wspierające przeznaczone dla członków społeczności naukowej. Wśród nich znajduje się przegląd każdego studium przypadku wraz z podsumowaniem celów, zastosowanej metodologii i najważniejszych wniosków. Dostępne są również ogólne wytyczne wyjaśniające, jak wdrożyć metodę Bristol Approach jako „podejście do rozwiązywania problemów skupione na ludziach i zagadnieniach”, a także dodatkowe informacje na temat konkretnych przykładów wykorzystania go w ramach fińskiego i brytyjskiego studium przypadku. Opracowane narzędzia posiadają szereg funkcjonalności –system Data Explorer identyfikuje i łączy powiązane ze sobą zbiory danych w celu opowiadania historii, podręcznik The Storyteller zawiera omówienie zestawu technik i strategii opowiadania o danych, a Trainer zawiera karty samooceny, które mają pomóc profesjonalnym narratorom naukowym poprawić jakość swoich opowieści. Ponadto powstały także informacje na temat kuratorstwa danych, które pozwala przekształcać dane w historie, a także wytycznych dotyczących wykorzystania metodologii opartej na sztuce. „Chcemy przekształcić specjalistów ds. komunikacji naukowej w osoby wspierające rozwój nauki, wyposażając społeczeństwo w kluczowe umiejętności i pewność siebie umożliwiające kwestionowanie nieuzasadnionych twierdzeń naukowych w dyskursie publicznym”, podsumowuje Knutas.
Słowa kluczowe
ParCos, nauka partycypacyjna, sztuka, aplikacja, pogoda, zmiana klimatu, dane, opowiadanie historii, społeczność, odpady, kompetencje naukowe
