Badanie rozprzestrzeniania się użytkowników języków bantu w Afryce
Zdaniem naukowców w okresie od 4 000 do 6 000 lat temu rozpoczęło się wydarzenie uznawane przez wielu specjalistów za jeden z najważniejszych procesów demograficznych w Afryce doby późnego holocenu. Mowa o rozprzestrzenianiu się ludów porozumiewających się językami bantu na terytorium całej Afryki, co doprowadziło do drastycznych zmian językowego, kulturowego i biologicznego przekroju kontynentu. Współcześnie blisko 350 milionów ludzi zamieszkujących 9 milionów kilometrów kwadratowych Afryki posługuje się co najmniej jednym z ponad 500 języków bantu. Pozostaje jedno pytanie – w jaki sposób doszło do tego wydarzenia? Autorzy nowego badania naukowego, którego realizacja stała się możliwa dzięki projektom AfricanNeo, BantuFirst, CODEV i cGEM, rzucili cenne światło na tę kwestię. Aby dokładnie zgłębić to zjawisko i poznać tajniki rozprzestrzeniania się ludów, badacze przeanalizowali kompleksowy zestaw danych dotyczących genomów 1 763 osób zamieszkujących 14 krajów afrykańskich, w tym przedstawicieli 117 ludów, które nie były objęte dotychczasowymi badaniami genomicznymi. Badania objęły także opracowanie danych genomicznych dotyczących 12 pochodzących z czasów starożytnych ludzi odkrytych na stanowiskach archeologicznych z późnej epoki żelaza w południowo-środkowych i południowych regionach Afryki, z których dotychczas nie pobierano próbek.
Poza Afryką Zachodnią
Zdaniem badaczy rozprzestrzenianie się ludów porozumiewających się językami bantu rozpoczęło się w Afryce Zachodniej – ich przodkowie wyruszyli przez lasy deszczowe Kotliny Konga, docierając na terytoria Afryki Wschodniej i Południowej. Co ciekawe, wraz ze wzrostem odległości od Afryki Zachodniej, różnorodność genetyczna wśród tych ludów stopniowo malała. Badacze wskazują tereny współczesnej Zambii oraz Demokratycznej Republiki Konga jako miejsce, w którym być może doszło do przecięcia szlaków migracji. Co sprawia, że właśnie ten proces jest tak wyjątkowy? Większość przypadków wędrówek ludów obejmowała migrację przez regiony charakteryzujące się podobnym klimatem. Przedstawiciele ludów porozumiewających się językami bantu przemierzali jednak regiony o niezwykle zróżnicowanym klimacie, od wyżyn Kamerunu i lasów deszczowych Afryki Centralnej po sawanny i suche regiony Afryki Południowo-Zachodniej. „Wykorzystane przez nas techniki modelowania przestrzennego oraz interdyscyplinarne podejścia potwierdzają hipotezę zakładającą model seryjnego efektu założyciela, co podkreśla demograficzne znaczenie rozprzestrzeniania się tych ludów”, zauważa współautor badania dr Cesar Fortes-Lima z ramienia Uniwersytetu w Uppsali (Szwecja), uczelni koordynującej projekty AfricanNeo i CODEV. Wypowiedź badacza została zacytowana w informacji prasowej opublikowanej w serwisie internetowym idw - Informationsdienst Wissenschaft. Seryjny efekt założyciela występuje w sytuacji migracji danej populacji na duże odległości. W takich sytuacjach obserwuje się szybkie wędrówki przeplatane okresami osiedlenia, a każda kolejna migracja powoduje spadek różnorodności genetycznej. Badacze wykazali także, że przedstawiciele ludów porozumiewających się językami bantu skorzystały ze znaczącego przepływu genów z ludów zamieszkujących regiony strefy podrównikowej Afryki, do których trafiły w wyniku migracji. „To wskazuje na złożoną historię genetyczną ludów posługujących się językami bantu. Wiedzę na ten temat pogłębiło uwzględnienie DNA pobranego ze szczątków ludzkich pochodzących z późnej epoki żelaza, z okresu od 97 do 688 lat przed teraźniejszością”, twierdzi współautorka badania dr Concetta Burgarella, również z Uniwersytetu w Uppsali. Starsza autorka badania, prof. Carina Schlebusch, zauważa: „W ramach naszego badania analizujemy także trasy i czas ekspansji ludów mówiących w językach bantu, dzięki czemu zyskujemy nowy wgląd w początkowe trasy wędrówek. Badamy także możliwość występowania jednoczesnych wędrówek, które mogą utrudniać badanie rozprzestrzeniania się ludów wyłącznie na podstawie danych językowych”. Nowe odkrycia uzyskane dzięki wsparciu projektów AfricanNeo (The African Neolithic: A genetic perspective), BantuFirst (The First Bantu Speakers South of the Rainforest: A Cross-Disciplinary Approach to Human Migration, Language Spread, Climate Change and Early Farming in Late Holocene Central Africa), CODEV (Co-diversification and co-evolution of human populations and cereals in Africa) oraz cGEM (the Center for Genomics, Evolution and Medicine) mogą być cennym źródłem informacji dla genetyków populacyjnych, archeologów, językoznawców historycznych, antropologów i historyków. Wyniki mogą okazać się cenne także dla sektora medycyny, zwłaszcza badaczy zajmujących się zmiennością genetyczną ludzi oraz zdrowie ludów Afryki. Więcej informacji: strona projektu AfricanNeo strona projektu BantuFirst projekt CODEV strona projektu cGEM
Słowa kluczowe
AfricanNeo, BantuFirst, CODEV, cGEM, Afryka, Bantu, ludność, rozwój, różnorodność genetyczna
