Budowanie zaufania społecznego do komunikacji naukowej
Media cyfrowe okazały się dla komunikacji naukowej mieczem obosiecznym. Choć coraz więcej ludzi angażuje się w naukę w sieci, wielu z nich coraz częściej trafia na niesprawdzone informacje, a następnie udostępnia je innym. W ramach finansowanego ze środków UE projektu TRESCA (Trustworthy, Reliable and Engaging Scientific Communication Approaches) starano się odkryć, w jaki sposób można wzmocnić zaufanie do ekosystemu cyfrowego. „Duża część zaufania społeczeństwa opiera się na wiarygodności, jaką przypisuje się pewnym organizacjom”, mówi Jason Pridmore, koordynator projektu TRESCA. „Jesteśmy bardziej skłonni zaufać organizacji, jeśli ufa jej ktoś z naszej ogólnej sieci społecznej, co również sprzyja rozprzestrzenianiu się błędnych informacji”, wyjaśnia.
Ocena zaufania poprzez badania ogólnoeuropejskie
Zespół projektu TRESCA zapoczątkował szereg badań jakościowych i ilościowych, obejmujących kwestionariusz badający przyczyny leżące u podstaw zaufania do komunikacji naukowej, który wypełniło ponad 7 000 osób we Francji, Niemczech, na Węgrzech, we Włoszech, w Niderlandach, Polsce i Hiszpanii. „Wzbogacenie komunikacji naukowej osobistą historią zwiększyło gotowość ludzi do stwierdzenia, że jest ona godna zaufania”, zauważa Pridmore, prodziekan ds. edukacji w Erasmus School of History, Culture and Communication w Rotterdamie. Dodaje, że w niektórych krajach na te historie reagowano jednak słabiej. Zespół stwierdził również, że wysoka jakość materiałów oraz ich atrakcyjność wizualna przekładają się w wymierny sposób na poziom zaufania. „Nie przewidywaliśmy, że to właśnie ta kwestia będzie tak bardzo istotna", zauważa badacz dodając, że czynniki te wpływają w dużym stopniu na możliwość rozprzestrzeniania się fałszywych informacji, jeśli będą dobrze opracowane. „Ma to swoje zalety i wady", dodaje.
Znaczenie komunikacji wizualnej
Jednym z rezultatów projektu TRESCA był film opracowany przez zespół Kurzgesagt, jednego z partnerów należących do konsorcjum projektu, który bada wyzwania związane z przekazywaniem osiągnięć naukowych ogółowi społeczeństwa, w tym ryzyko związane z nadmiernym uproszczeniem informacji. Film spotkał się z dużym zainteresowaniem i został obejrzany przez widzów kanału Kurzgesagt ponad 10 milionów razy. „Produkt końcowy był zwieńczeniem procesu autorefleksji, niezbędnej zarówno w badaniach naukowych, jak i w komunikacji ich wyników”, wyjaśnia Pridmore.
Tworzenie lepszej ochrony przed błędnymi informacjami w sieci
Zespół opracował również masowy, otwarty kurs internetowy (ang. massive open online course, MOOC), Science Communication: Communicating Trustworthy Information in the Digital World, aby pomóc naukowcom, decydentom i komunikatorom naukowym poznać wzajemnie swoje cele, programy i metody komunikacji. „Takie działania mają wpływ na ogół społeczeństwa, ponieważ wszystkie te trzy różne grupy przemawiają do społeczeństwa na różne sposoby”, zauważa Pridmore. W ramach projektu zbadano również możliwość wprowadzenia widgetu do weryfikacji informacji, narzędzia internetowego pozwalającego na przeprowadzenie szybkiej oceny wiarygodności informacji znalezionych w sieci. Zespół stwierdził, że tego rodzaju system byłby bardzo istotny i wykonalny pod względem technicznym, jednak przekształcenie go w wydajne narzędzie dla mediów cyfrowych wymagałoby znaczących nakładów finansowych. Rozpoczęto też projekt kontynuacyjny, Inspiring and anchoring trust in science (IANUS), którego celem będzie zrozumienie, jak wspierać „odpowiedni sceptycyzm” wobec nauki wśród ogółu społeczeństwa. Od kwietnia 2023 roku wszystkie projekty związane z projektem TRESCA zostaną połączone w ramach finansowanego ze środków UE projektu COALESCE, w celu stworzenia europejskiego centrum kompetencji w zakresie komunikacji naukowej. „Zamierzeniem jest posiadanie samofinansującej się organizacji, która będzie działać jako punkt wyjścia dla zaufania do nauki”, mówi Pridmore.
Słowa kluczowe
TRESCA, zaufanie, nauka, komunikacja, informacja wprowadzająca w błąd, cyfrowy, media, samo-, refleksyjny, Kurzgesagt, COALESCE
