Samhail dianchúrsa chun eolaíocht an phobail a bhrostú
Tá eolaíocht na saoránach thart le fada an lá. “Ní raibh mórán de na daoine ar a dtabharfaimis eolaithe inniu oilte go foirmiúil sna réimsí a ndearna siad taighde orthu na céadta bliain ó shin,” a mhíníonn comhordaitheoir an tionscadail ACTION (Participatory science toolkit against pollution), Elena Simperl ó Kings College London, an Ríocht Aontaithe. “Ní raibh ann ach go raibh siad fiosrach agus bhí suim acu ann, agus bhí na hacmhainní acu chun foghlaim dóibh féin agus triail a bhaint as.” Rud tábhachtach atá athraithe, a deir Simperl, ná an teicneolaíocht. Tá méadú mór tagtha ar chumas na saoránach sa domhan digiteach cur le hiarrachtaí eolaíocha trí, mar shampla, torthaí a thaifeadadh agus a uaslódáil ar fhóin chliste. D’fhéadfadh sé go mbeadh sé i gceist leis sin monatóireacht a dhéanamh ar cháilíocht an aeir, nó íomhánna satailíte le haghaidh feiniméin réalteolaíocha ar leith a chuardach. “Mar eolaí ríomhaireachta, bhí suim agam i gcónaí sa dóigh ar féidir an teicneolaíocht a úsáid chun teacht ar dhaoine agus chun an eolaíocht a chur in iúl,” a deir Simperl. “Thosaigh mé ag aithint, áfach, nach bhfuil aon réiteach a oireann do chách maidir leis an gcineál tacaíochta teicneolaíochta atá de dhíth i gcomhair tionscadal um eolaíocht na saoránach. Tá speictream riachtanas ann.”
Eolaíocht na saoránach a luathú
Féachadh leis an tionscadal ACTION 3 bliana, arna mhaoiniú ag an AE, leis an gcoincheap ‘dianchúrsa’ – dianchlár 6 mhí de thacaíocht idirdhisciplíneach a bhfuil tóir ag pobail fiontraíochta nó teicneolaíochta air – a chur i bhfeidhm ar thionscnaimh um eolaíocht na saoránach. Roghnaíodh thart ar 16 thionscnamh ó gach cearn den Eoraip, agus dhírigh gach ceann acu ar chineál truaillithe, lena n-áirítear solas, ithir, uisce, torann agus aer. Chun an deis a thairiscint do réimse leathan páirtithe leasmhara a bheith rannpháirteach ina chlár, sheol ACTION dhá ghlao oscailte an-iomaíoch ar thionscnaimh mhionscála, agus mar thoradh air sin fuarthas go leor maoinithe ón gCoimisiún i leith na gceann a roghnaíodh. I gcroílár an tionscadail bhí an Luasaire Luasaire ACTION, clár saincheaptha arna fhorbairt ag na comhpháirtithe tionscadail chun maoiniú, oiliúint, meantóireacht agus rochtain ar uirlisí digiteacha a sholáthar do gach tionscnamh roghnaithe. “Ag an am céanna, theastaigh uainn foghlaim uathu faoin mbealach is fearr ar féidir le teicneolaíochtaí digiteacha tacú leis an gcineál sin oibre, go háirithe conas tacú le comhoibrithe agus tionscnaimh faisnéise comhchoiteanna le saorálaithe, eolaithe agus pobail áitiúla,” a deir Simperl. Bhí an Luasaire ábalta cuidiú le tionscadail ar bhealaí éagsúla. Féachadh leis an tionscnamh Street Spectra, mar shampla, le foinsí soilsithe poiblí ar fud an domhain a mhapáil agus a thréithiú. D’fhéadfadh réaltfhisiceoirí na sonraí sin a úsáid ansin chun tuilleadh eolais a fháil faoin tionchar atá ag soilsiú sráide cathrach ar an gcomhshaol. Leis an Luasaire ACTION bhíothas ábalta aghaidh a thabhairt ar dhúshláin theicniúla, aird a tharraingt ar an ngá atá le clúdach sonraí níos mó a bhaint amach, agus feasacht a mhúscailt faoi shaincheisteanna príobháideachta sonraí a d’fhéadfadh a bheith ann, amhail an riosca go bhféadfadh saorálaithe faisnéis a sheoladh gan chuimhneamh faoina suíomh nó faoina ngluaiseachtaí agus iad ag uaslódáil sonraí. “Níl ann sin ach sampla amháin den dóigh ar oibríomar chun cuidiú le tionscnaimh,” a deir Simperl. “Bhí cineálacha éagsúla rannpháirtíochta de dhíth i gcomhair tionscnaimh éagsúla.” I measc na dtionscadal eile a fuair cúnamh ón Luasaire ACTION bhí turgnamh Iodálach chun cumas crann truailliú aeir a ionsú a thomhas, agus bhailigh na saoránaigh sonraí ó bhraiteoirí nuálacha a chuirtear timpeall ar fhoraoisí uirbeacha. Sa Phortaingéil, rinneadh cleachtadh mapála ar úsáid lotnaidicídí agus leasacháin san fheirmeoireacht bhaile agus sa gharraíodóireacht. Sna 16 thionscnamh ar fad, ghlac thart ar 1 200 saorálaí saoránaigh páirt, agus cuireadh isteach beagnach 245 000 grianghraf agus 7 600 comhad fuaime.
Cumhacht na ndaoine a threisiú
Tá torthaí an tionscadail cuimsithe i sraith uirlisí le haghaidh eolaíocht na saoránach atá ar fáil saor in aisce chun cuidiú leis an lucht acadúil tionscadail um eolaíocht na saoránach a dhearadh agus a bhaint amach a mbaineann lántairbhe as na teicneolaíochtaí atá ar fáil. Ba mhaith le Simperl freisin go ndéanfaí níos mó obair thaighde dírithe ar uirlisí digiteacha a úsáid chun tionscadail um eolaíocht na saoránach a mhéadú, agus chun oiliúint a chur ar níos mó foirne eolaíochta saoránach. “Tá a fhios agam go bhfuil na mílte tionscnamh ann a d’fhéadfadh leas a bhaint as seo,” a deir sí ar deireadh.
Keywords
ACTION, saoránaigh, dianchúrsa, truailliú, solas, fón cliste, réaltfhisiceoirí