Nowe spojrzenie na znaczenie etykiety dzięki badaniom nad starożytną Asyrią
Zasady etykiety są często postrzegane jako trywialne, sztuczne lub bezrefleksyjne formalności, których jednostki powinny przestrzegać, ponieważ tak mówi społeczeństwo. Kwestie te są jednak bardziej złożone, niż mogłoby się wydawać. „Etykieta odzwierciedla sposób, w jaki ludzie zachowują się, żyją i czują się sobą” — wyjaśnia koordynator projektu GALATEO Ludovico Portuese z Uniwersytetu w Mesynie we Włoszech. „Te zachowania są często powiązane z głębokimi zmianami społecznymi i politycznymi. Badanie etykiety jest zatem kluczowym narzędziem objaśniania zmian społecznych, a także zrozumienia relacji między jednostkami i grupami”.
Znaczenie etykiety Bliskim Wschodzie w starożytności
Projekt GALATEO wykorzystał etykietę jako środek do lepszego zrozumienia zmian w ludzkim zachowaniu, a także zależności między płcią a statusem oraz sposobów wyrażania tożsamości grupowych. Prace te koncentrowały się na Imperium Asyryjskim w pierwszym tysiącleciu, obejmującym znaczną część dzisiejszego Iranu, Iraku, Lewantu, Turcji, a nawet Egiptu. „Chcieliśmy zrozumieć znaczenie etykiety na starożytnym Bliskim Wschodzie i wpływ, jaki wywierała na kolejne kultury aż do czasów współczesnego islamu” — mówi Portuese. Portuese zbierał źródła archeologiczne, ikonograficzne i pisane, poszukując odwołań do form okazywania zasad etykiety. Formy te zostały przeanalizowane w kontekście zachodzących w tym czasie zmian społecznych oraz pod kątem sposobu, w jaki mogły chronić grupy przed zagrażającymi im wpływami zewnętrznymi.
Co powoduje przestrzeganie zasad etykiety?
Projekt, wspierany przez program działania „Maria Skłodowska-Curie”, zdołał wykazać ścisły związek między zasadami etykiety, warunkami zdrowotnymi i zmianami społeczno-politycznymi. Portuese zaproponował również nowe wyjaśnienia dwóch kluczowych gestów dominujących w asyryjskiej rzeźbie i sztuce — zaplecionych dłoni i wskazywania palcem. „Nasza analiza etykiety sugeruje, że nie były to gesty religijne, jak wcześniej sądzono” — dodaje. „Gest zaciśniętych dłoni sygnalizował raczej, że ręce były wcześniej aktywne i że obowiązki zostały pomyślnie wykonane. Wyprostowany palec był po prostu sposobem wskazywania wybranych elementów w tekstach lub obrazach”. Dzięki tym badaniom Portuese mógł zdefiniować na nowo asyryjską etykietę — termin, który pojawiło się dopiero w latach osiemdziesiątych XV wieku we Francji — jako zestawu konwencji regulujących interakcje między jednostkami. „Byliśmy w stanie sformułować fundamentalną koncepcję, że ludzie przestrzegają zasad etykiety, zarówno w starożytnej Mezopotamii, jak i współcześnie, ze strachu przed wykluczeniem lub ostracyzmem ze strony grupy” — zauważa. „Zasadniczo to strach jest prawdziwym powodem, dla którego jednostki przyjmują i dostosowują się do zasad społecznych”.
Zrozumienie zasad i zwyczajów społecznych
Portuese pragnie przedstawić swoje odkrycia i koncepcje szerokiej publice. Obecnie opracowuje atlas online, który stanie się otwartym repozytorium wiedzy o etykiecie. „Chcę również zaprezentować moje odkrycia odbiorcom niebędącym ekspertami w formie wystaw, grafik i narracji” — mówi. Portuese ma również nadzieję, że jego badania pozytywnie wpłyną na postrzeganie starożytnego i współczesnego Bliskiego Wschodu na Zachodzie oraz utorują drogę do lepszego zrozumienia ukrytych przyczyn leżących u podstaw zasad i zwyczajów społecznych. „Nasze ostatnie doświadczenia związane z pandemią COVID-19 są dobrym przykładem potrzeby zrozumienia wagi zasad etykiety” — zauważa. „Zasady etykiety zostały w dużym stopniu podważone i zrewolucjonizowane, ponieważ pandemia zmieniła relacje społeczne i sposób, w jaki zachowywaliśmy się wobec siebie nawzajem”.
Słowa kluczowe
GALATEO, Asyria, kultura, etykieta, Bliski Wschód, islam, zwyczaje
