Nieważne głosowania? Zdefiniować granice demokracji bezpośredniej
Jak mówi amerykańskie przysłowie, demokracja jest nieuporządkowana i nigdy nie jest łatwa. Przykładem może być koncepcja demokracji bezpośredniej, w ramach której obywatele sami głosują nad inicjatywami politycznymi, zamiast polegać na wybranych przez siebie urzędnikach. Z pozoru może się wydawać, że jest to demokracja w swojej najczystszej postaci – model ten ma jednak pewne wady. „Obywatele różnych krajów Europy są coraz częściej proszeni o głosowanie nad propozycjami, które są problematyczne z punktu widzenia praworządności, takimi jak ograniczenia migracji lub zakaz małżeństw jednopłciowych”, mówi Daniel Moeckli, profesor prawa publicznego na Uniwersytecie w Zurychu w Szwajcarii, specjalizujący się w prawie międzynarodowym i porównawczym. Moeckli przekonuje, że takie referenda tworzą napięcie między suwerennością a praworządnością. „Gdzie należy wyznaczyć prawne granice demokracji bezpośredniej i kto ma pilnować ich przestrzegania?”, pyta uczony. Przy wsparciu finansowanego przez UE projektu LIDD Moeckli postanowił zgromadzić dane naukowe pozwalające odpowiedzieć na tego rodzaju pytania.
Europejczycy przy urnach wyborczych
Na początek Moeckli wraz z zespołem badawczym podjął się trudnego zadania zebrania i sklasyfikowania informacji na temat wszystkich instrumentów demokracji bezpośredniej funkcjonujących w 46 państwach członkowskich Rady Europy. „Chcieliśmy ustalić, czy w praktyce istnieje zgoda co do pewnych minimalnych standardów związanych z instrumentami demokracji bezpośredniej”, tłumaczy Moeckli. Zespół odkrył, że w Europie występuje ogromna różnorodność instrumentów demokracji bezpośredniej, znacznie większa, niż to się powszechnie uważa. Niemniej jednak wszystkie państwa mają trudności z sensownym zdefiniowaniem ograniczeń, które powinny zostać nałożone na takie instrumenty. Niełatwo przychodzi im też opracowanie skutecznych, opartych na praworządności ram pozwalających na dbanie o przestrzeganie tych ograniczeń. Projekt LIDD, który otrzymał wsparcie ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, umieszcza wyniki swojego badania w trzech różnych bazach danych, które naukowcy planują wykorzystać do bardziej szczegółowej analizy tego zagadnienia. Jedna z nich zawiera informacje na temat regulacji prawnych dotyczących instrumentów demokracji bezpośredniej we wszystkich państwach członkowskich Rady Europy, podczas gdy inna obejmuje wszystkie referenda przeprowadzone w tych państwach od 1990 r. Rok ten wybrano jako punkt wyjścia do analizy, ponieważ zbiega się on z upadkiem komunizmu i rozpoczęciem reform demokratycznych w krajach Europy Wschodniej. Trzecia baza danych, która jest nadal tworzona, obejmie wszystkie inicjatywy obywatelskie uruchomione w tych państwach od 1990 r. „Dzięki tym bazom danych zyskaliśmy podstawę do analizowania poszczególnych referendów i inicjatyw demokratycznych oraz sprawdzania, czy naruszono ograniczenia prawne i czy istnieją orzeczenia sądowe w sprawie takich naruszeń”, dodaje Moeckli. Dane zostały sprawdzone przez ekspertów prawa konstytucyjnego z różnych krajów Europy i są publicznie dostępne za pośrednictwem narzędzia online, które umożliwia analizowanie informacji na różne sposoby.
Implikacje dotyczące demokracji bezpośredniej
Badacze skupieniu wokół projektu LIDD analizują obecnie zebrane dane w celu wyłonienia kwestii, które można by uznać za wyłączone z bezpośredniego demokratycznego podejmowania decyzji w Europie. Chcą też opracować najlepsze praktyki, które państwa mogą wykorzystać do zdefiniowania i zastosowania ograniczeń demokracji bezpośredniej w rozsądny – i demokratyczny – sposób. Przykładem mogłoby być ustanowienie minimalnych standardów, które muszą spełniać instytucjonalne i proceduralne systemy kontroli przestrzegania tych ograniczeń. „Nasze badania mają ważne implikacje dla tego, w jaki sposób instrumenty demokracji bezpośredniej mogą być wykorzystywane w przyszłości jako sposób na utrzymanie – a nie kwestionowanie – uznanych ideałów demokratycznych”, podsumowuje Moeckli.
Słowa kluczowe
LIDD, głosowanie, praworządność, demokracja bezpośrednia, demokracja, referenda, Rada Europy, prawo konstytucyjne
