Wytyczanie wielu ścieżek integracji z UE
Kraje przystępujące do UE mogą decydować się na wolniejszą integrację w niektórych obszarach z różnych powodów. Koncepcja zróżnicowanej integracji (ang. differentiated integration, DI) obejmuje formalne i nieformalne ustalenia dotyczące rezygnacji z określonych zasad, a także różnice lub aspekty uznaniowe związane z wdrażaniem polityki UE. Aby pomóc decydentom w zrozumieniu na jakich poziomach pojawia się to zróżnicowanie i jak ewoluowało, zespół wspieranego przez UE projektu InDivEU (Integrating Diversity in the European Union) opracował obszerny zestaw danych śledzenia wszystkich przypadków DI dotyczących traktatów i prawodawstwa UE, począwszy od traktatu rzymskiego z 1958 roku do przepisów z roku 2020. „Dzisiejsza Unia Europejska charakteryzuje się głębokim zróżnicowaniem i musi znaleźć sposoby na zarządzanie i rządzenie w takich warunkach. Jednym ze sposobów radzenia sobie z różnorodnością jest polityka DI, ponieważ umożliwia postępowanie procesu integracji UE”, mówi Brigid Laffan, jedna prowadzących projekt InDivEU badaczek, pracująca na co dzień w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Włoszech.
Ekonomia i tożsamość
Istnieją dwie formy DI: zróżnicowanie wewnętrzne, charakteryzujące się tym, że państwa członkowskie nie dołączają do wszystkich systemów polityki UE, oraz zróżnicowanie zewnętrzne, które obejmuje selektywne uczestnictwo w Unii krajów trzecich. Jest to złożony obszar, w którym da się wyróżnić szereg typów zróżnicowania i różne czasy jego trwania. Stosowanie DI można podzielić na dwie główne kategorie: ograniczenia ekonomiczne, które mogą uniemożliwiać państwom członkowskim udział we wszystkich systemach politycznych, oraz różnice ideologiczne, które mogą sprawić, że państwa nie będą chciały uczestniczyć we wszystkich systemach politycznych UE. Dane zebrane na potrzeby projektu wskazują, że największy odsetek rezygnacji z unijnych polityk dotyczy Danii, a Francja i Niemcy, dwa kraje tworzące „trzon” UE, raczej nie uciekają się do stosowania DI. „Chętne do uczestnictwa w Unii nowe państwa członkowskie, które początkowo zostały wykluczone z kilku polityk UE, zdołały dołączyć do »trzonu« UE w rozsądnym czasie”, wyjaśnia Frank Schimmelfennig, drugi ze współautorów projektu. W projekcie InDivEU brali również udział decydenci, urzędnicy, uczeni, dziennikarze i inni przedstawiciele siedmiu państw członkowskich UE, którzy uczestniczyli w szeregu forów dla interesariuszy organizowanych w wybranych stolicach krajów UE. Warsztaty te pozwoliły uzyskać istotne informacje na temat wyzwań, jakie stoją przed DI, oraz możliwości, jakie ten mechanizm tworzy. Informacje zebrane przez zespół projektu InDivEU dają zasadniczy wgląd w mechanizmy zarządzania UE. Z punktu widzenia decydentów z ustaleń projektu wynika, że wewnętrzna DI sprawdza się najlepiej w przypadku nowych państw członkowskich, które mogą dostosowywać się do przystąpienia do Unii lub wprowadzania nowych polityk. Mechanizm ten jest mniej odpowiedni, gdy stosuje się go do wartości europejskich lub redystrybucji finansowej w państwach członkowskich. Te zagadnienia są oczywiście zasadniczymi wyzwaniami, z którymi musi sobie dziś radzić UE.
Mapowanie integracji
„Zbiór danych jest autorytatywnym i kompleksowym źródłem informacji na temat stosowania DI na przestrzeni 50 lat, a jako takie jest nieocenionym narzędziem dla decydentów politycznych, ponieważ ukazuje bezwzględną liczbę zaistniałych DI i związanych z nimi trendów”, dodaje Laffan. Dane te ukazują wyraźny wzrost przypadków DI w odniesieniu do traktatów i prawodawstwa UE po rozszerzeniu w 2004 roku, kiedy to do Unii dołączyło 10 nowych państw członkowskich. Wynika z nich również, że wewnętrzne DI przebiegają w różnym tempie: dwie trzecie przykładów jest już nieaktualnych, podczas gdy pozostałe nadal się utrzymują. Jest to istotne, gdyż oznacza, że większość przypadków DI jest ograniczona czasowo, a państwa członkowskie w końcu dołączają do „trzonu” Unii, jednak pozostała jedna trzecia dotyczy głównych obszarów polityki, takich jak przyjęcie euro. „W tym przypadku zróżnicowanie utrwaliło się w odpowiedzi na kryzys w strefie euro”, wyjaśnia Laffan. Dane sugerują, że idea DI przyczyniła się do integracji europejskiej, ułatwiając zażegnanie kluczowych kwestii spornych.
Słowa kluczowe
InDivEU, różnorodność, zarządzanie, zróżnicowana integracja, zróżnicowanie wewnętrzne, zróżnicowanie zewnętrzne, zbiór danych
