Kim są obywatele UE? Kształtowanie tożsamości kulturowej odzwierciedlającej charakter współczesnej Europy
Różnorodność kulturowa jest jednym z powodów do dumy dla Europy, jednak różne formy nacjonalizmu zyskujące popularność w wielu państwach członkowskich skłaniają nas do kwestionowania skuteczności dotychczasowego podejścia. Kwestia różnicowania nieustannie stanowi problem, mniejszości kulturowe nadal domagają się ich uznania, a nasza wizja kultury, świadomości kulturowej i dziedzictwa pozostaje przesiąknięta etnonacjonalizmem. Uczestnicy finansowanego przez UE projektu CHIEF (Cultural Heritage and Identities of Europe’s Future) rzucają nowe światło na ten problem. Współpracując z młodymi osobami doświadczającymi wykluczenia w dziewięciu różnych krajach (Chorwacja, Gruzja, Hiszpania, Indie, Łotwa, Niemcy, Słowacja, Turcja i Zjednoczone Królestwo), zespół zamierza wprowadzić znacznie bardziej integracyjną definicję świadomości kulturowej, czyli naszego rozumienia tradycji, działań oraz historii naszej kultury.
Kultura post-etniczna
„Istnieje szereg czynników stanowiących wyzwanie dla integracji oraz różnorodności kulturowej”, uważa Anton Popov, koordynator projektu oraz starszy wykładowca socjologii na Uniwersytecie Aston. „Po pierwsze, migranci są często traktowani jako przedmiot polityki integracyjnej. Po drugie, integracja innych kultur może być zapośredniczona przez religię, a nawet przez kolonialne spojrzenie na historię”. Badacz dodaje: „Poszczególne państwa rozumieją zagadnienie różnorodności w różny sposób, zróżnicowane są także ich podejścia do post-etnicznych fundamentów kultur narodowych. Ostatnie z tych wyzwań prowadzi do negatywnego zjawiska, jakim jest postrzeganie przedstawicieli mniejszości i migrantów jako osób wymagających nauki i edukacji”. Projekt ujawnia dystans dzielący grupy dominujące kulturowo oraz migrantów i mniejszości. Zespół projektu wykazał, że młodzi ludzie często zajmują pozycje społeczno-ekonomiczne zgodne z istniejącym status quo oraz kopiują dychotomie i hierarchie będące pochodną różnicowania i wykluczenia. Do pomijania prawdziwych potrzeb niektórych grup może dochodzić nawet w organizacjach, które sprzyjają integracji kulturowej, szczególnie jeśli tworzą je jednorodne zespoły. Celem projektu CHIEF było przerwanie tego błędnego koła poprzez skupienie się na młodzieży, która będą budować przyszłość. Badacze przyjrzeli się środowisku edukacyjnemu, w którym funkcjonują młodzi ludzie, a także nieformalnym interakcjom międzyludzkim, w które wchodzą. Nawet w najgorszym okresie pandemii COVID-19 zespół organizował wydarzenia, które miały pomóc młodym wyrazić ich tożsamość, w tym między innymi malowanie murali przez artystów tworzących sztukę uliczną w Gruzji, warsztaty dotyczące przeciwdziałania rasizmowi w Niemczech oraz przygotowanie interkulturowego utworu rapowego i fotoksiążki w Zjednoczonym Królestwie. Pierwszym i być może najbardziej radykalnym zaleceniem opracowanym w ramach projektu CHIEF jest odejście od dotychczasowego etnonarodowego podejścia do kultury i różnorodności. „Możemy opracować bardziej zróżnicowany i integracyjny program nauczania, uwzględniający zjawisko mieszania się kultur, stawiający dekolonizację wiedzy na pierwszym miejscu. Nasza koncepcja zakłada, że wszyscy tworzymy kulturę, w związku z czym polityki edukacyjne poszczególnych państw powinny odejść od modeli opartych na koncepcji braków i niedostatków”, wyjaśnia Popov.
Wyzwania dotyczące europejskich wartości
Poza nową perspektywą dotyczącą tożsamości narodowych projekt zwraca uwagę na fakt, że samo pojęcie tożsamości europejskiej również nie jest pozbawione słabości. We wszystkich dziewięciu krajach identyfikacja z Europą w kontekście kulturowym była niska i hierarchicznie podległa poczuciu tożsamości narodowej i/lub etnicznej/regionalnej. Mówiąc ogólnie, wartości UE, takie jak otwartość i wolność, wchodzą w konflikty z narracjami, które przeciwstawiają je tożsamości narodowej i etnicznej, zwłaszcza w przypadku starszych mieszkańców. Unia Europejska stanowi również twór polityczny, co samo w sobie prowadzi do podziałów – stało się to szczególnie widoczne po kryzysie finansowym lat 2008–2009. Jak mówi Popov: „W pewnym momencie Europa zaczęła mieć obsesję związaną z pamięcią i historią. Doszliśmy do stanu, w którym kosmopolityczne dyskursy o jej trudnej przeszłości stały się częścią nowych form nacjonalizmów głównego nurtu”. Jednym z najważniejszych zaleceń zespołu projektowego jest w związku z tym zaangażowanie w działania młodych ludzi. Oprócz przygotowania rekomendacji dla każdego z krajów, którego przedstawiciele są członkami konsorcjum CHIEF, zespół projektu opublikował niedawno zestaw zaleceń politycznych przeznaczonych dla społeczności międzynarodowej. Sugerują one, że zakres nauczania kultury przewidziany w politykach edukacyjnych należy rozszerzyć tak, aby była ona prezentowana na różne sposoby i powiązana z codziennym życiem, edukacją i sztuką. Z kolei koncepcje dziedzictwa powinny być oparte nie na włączaniu tradycji, ale na ich wzajemnym przenikaniu. W kontekście UE oznacza to wypracowanie bardziej zrozumiałych i bliższych ludziom koncepcji przynależności do kultury europejskiej, na przykład idei Europy jako źródła tożsamości kulturowej broniącej liberalnych wartości. Popov uważa, że konieczne jest powiązanie takich wartości z odniesieniami kulturowymi nieograniczającymi się jedynie do Europy oraz zwrócenie uwagi na uciszane i marginalizowane grupy na całym świecie. Nie ma żadnych wątpliwości, że dzięki wszystkim cennym danym zebranym przez badaczy projekt CHIEF pomoże w opracowaniu nowej wizji świadomości kulturowej w Europie i poza nią.
Słowa kluczowe
CHIEF, świadomość kulturowa, dziedzictwo kulturowe, mniejszości, nacjonalizm, różnorodność, kolonializm, etniczny, UE
