Większa świadomość rolników przekłada się na wyższą jakość słodkiej wody
Każdemu zależy na tym, by woda była krystalicznie czysta, bezpieczna do spożycia i wolna od zanieczyszczeń, które mogą zagrażać wartościowym ekosystemom. Wygląda na to, że nie mamy się czym martwić: czystość wód w UE jest obecnie wyższa niż 25 lat temu, głównie dzięki wprowadzeniu ramowej dyrektywy wodnej, której celem jest ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych. Choć fakt ten napawa optymizmem, nie należy ignorować zagrożeń, jakie dla europejskich zasobów słodkiej wody stwarzają niektóre praktyki rolnicze. Stosowanie pestycydów i nadmiar składników odżywczych to wciąż poważne problemy, skutkujące nienaturalnie wysokimi stężeniami azotanów i środków ochrony roślin w wodzie. Nawet dziś połowę wód w Europie klasyfikuje się jako wody o słabym stanie ekologicznym. W związku z tym konieczne jest opracowanie lepszych praktyk gospodarowania oraz skutecznych środków zapobiegawczych. W czerwcu 2017 roku zadanie to powierzono konsorcjum projektu WATERPROTECT (Innovative tools enabling drinking WATER PROTECTion in rural and urban environments). Ingeborg Joris, koordynatorka projektu i badaczka w instytucie VITO, wyjaśnia: „Realizacja projektu opierała się głównie na prowadzeniu rozmów z rolnikami i innymi interesariuszami, informowaniu ich o różnych problemach z jakością wody, z których istnienia być może nie zdawali sobie sprawy, a także opisywaniu im pozytywnej roli, jaką mogą odegrać, i rozwiązań, jakie mogą zastosować”. Takie działania edukacyjne były konieczne, ponieważ wielu rolników ma dostęp jedynie do ogólnikowych informacji o wpływie rolnictwa na środowisko. Część rolników słabo orientuje się w kwestii problemów środowiskowych na terenach, na których prowadzi uprawy, i nie jest świadoma zagrożenia, jakie niektóre praktyki rolnicze mogą potencjalnie stwarzać w odniesieniu do zasobów wody pitnej.
Siedem poligonów doświadczalnych
Prace w ramach projektu WATERPROTECT prowadzono zasadniczo w obrębie siedmiu poligonów doświadczalnych obejmujących lokalne społeczności z obszarów rolniczych, na których niska jakość wód wpływa na produkcję wody pitnej. „Szukaliśmy miejsc różniących się stosowanymi praktykami rolniczymi, klimatem, poziomem świadomości rolników oraz wielkością gospodarstw i instalacji do wytwarzania wody pitnej. Ostatecznie wybraliśmy siedem poligonów doświadczalnych obejmujących zarówno małe gospodarstwa w Irlandii, które oddziałują na wody gruntowe pobierane z prywatnych studni, jak i gospodarstwa wielkopowierzchniowe, które mogą potencjalnie zagrażać ujęciom wody pitnej wykorzystywanym przez duże miasta. Mieliśmy do czynienia z rolnikami o niskiej świadomości ekologicznej produkującymi na własne potrzeby oraz dobrze poinformowanymi gospodarzami, którzy starali się optymalizować użycie gruntów w pobliżu ujęć wody”, mówi Joris. Uruchomienie poligonów doświadczalnych stworzyło okazję nie tylko do zwiększania świadomości i promowania najlepszych praktyk gospodarowania, lecz także do gromadzenia wartościowych danych z udziałem lokalnych podmiotów. Zespół projektu opracował narzędzia do zarządzania opartego na współpracy, przekazywał informacje lokalnym społecznościom i inicjował dyskusje. Joris jest pewna, że wysiłki te ostatecznie przyczynią się do wzrostu liczby działań realizowanych na poziomie lokalnym. Pozytywne efekty projektu nie muszą być też ograniczone jedynie do siedmiu wybranych regionów. Joris i inni partnerzy projektu sporządzili pisemne wytyczne dotyczące strategii angażującej wiele podmiotów, na której oparte były prowadzone działania. Dzięki temu będzie można jej użyć także w innych lokalizacjach. Tymczasem ziarna zasiane na poligonach doświadczalnych zaczęły przynosić owoce. Na przykład w Belgii prace są kontynuowane dzięki wsparciu finansowemu, które lokalny producent wody pitnej oferuje rolnikom, by umożliwić im wdrożenie środków opracowanych w ramach projektu WATERPROTECT. W Rumunii partnerzy projektu zajęli się utworzeniem obiektu ekoturystycznego. W Irlandii i Hiszpanii uruchomiono nowe projekty regionalne i krajowe. Demonstracje najlepszych praktyk są prowadzone w innych zlewniach w Irlandii i Włoszech z inicjatywy stowarzyszeń rolników i organizacji doradczych. Projekt dobiegł końca we wrześniu 2020 roku, ale społeczność WATERPROTECT działa nadal na poziomie UE w ramach forum poświęconemu wymianie doświadczeń i wspieraniu przyszłych działań i badań.
Słowa kluczowe
WATERPROTECT, woda słodka, woda pitna, rolnicy, rolnictwo, pestycydy, składniki odżywcze, ramowa dyrektywa wodna