Stosunki na linii UE-Turcja: jak pokonać „odwieczny taniec” konfliktowej współpracy?
Relacje pomiędzy Unią Europejską i Turcją zawsze były burzliwe – z jednej strony prowadzone były bowiem negocjacje akcesyjne, z drugiej zaś pojawiały się zatrzymujące je problemy, takie jak niestabilność polityczna, naruszenia praw człowieka, spory gospodarcze czy nieporozumienia dotyczące polityki zagranicznej. W ciągu ostatnich czterech lat społeczność międzynarodowa mogła obserwować ten problem niejako w pigułce – kryzysy migracyjne w latach 2015 i 2016 doprowadziły obie strony do wznowienia negocjacji akcesyjnych, ponadto obie strony podjęły działania prowadzące do rozwiązania długotrwałego sporu o Cypr, które wydawało się bliższe niż kiedykolwiek w historii. Od tamtej pory sytuacja zaczęła jednak ulegać stopniowemu pogorszeniu, którego kulminacja nastąpiła w marcu 2019 roku, gdy Parlament Europejski podjął decyzję o zawieszeniu procedury akcesyjnej Turcji. „Badanie stosunków pomiędzy Turcją i Unią Europejską od zawsze stanowiło duże wyzwanie, ponieważ polega na obserwacji »ruchomego celu«”, wyjaśniła dr Funda Tekin, dyrektorka projektu FEUTURE (The Future of EU-Turkey Relations. Mapping Dynamics and Testing Scenarios) z ramienia Uniwersytetu w Kolonii. „Co ważniejsze, sytuacja może zmienić się nie tylko niezwykle szybko, ale także w bardzo gwałtowny sposób. Mamy tu na myśli fakt, że tak zwane dzikie karty – mało prawdopodobne wydarzenia, które są niemożliwe do przewidzenia, jednak mogą doprowadzić do nagłej zmiany sytuacji – mogą wystąpić nagle i całkowicie zmienić przyszłość naszych stosunków”. Opracowywanie kompasu relacji pomiędzy UE i Turcją Wspólnie ze swoim zespołem badawczym, Dr Tekin zgromadziła konsorcjum obejmujące grupę 15 partnerów z Unii Europejskiej, Turcji i okolicznych regionów, a także zorganizowała bezpieczne przestrzenie na potrzeby otwartych i szczerych dyskusji dotyczących najistotniejszych i kluczowych kwestii. W ramach tej współpracy partnerzy projektu dążyli do zrozumienia wszystkich czynników wpływających na stosunki na linii Unia Europejska-Turcja. W ramach prowadzonych prac badacze wzięli pod uwagę zmienny charakter tej relacji w celu opracowania pewnego rodzaju „kompasu” opartego na trzech idealnych scenariuszach (członkostwo w UE, współpraca, konflikt), określili dynamikę stosunków pomiędzy Unią Europejską i Turcją na podstawie narracji historycznych leżących u ich podstaw oraz kluczowych czynników tematycznych, a także wzięli pod uwagę wystąpienie mało prawdopodobnych zdarzeń, które mogą znacząco wpłynąć na wzajemne relacje – wszystko to w celu opracowania scenariusza przyszłych relacji. Po dokładnej analizie sześciu tematycznych wymiarów – polityki, gospodarki, bezpieczeństwa, energetyki, migracji oraz tożsamości – konsorcjum projektowe opracowało scenariusz nazwany przez badaczy „konfliktową współpracą”. „Niezależnie od konfliktowej dynamiki w kwestiach dotyczących polityki oraz tożsamości Unia Europejska i Turcja nie mają innego wyboru – muszą ze sobą współpracować. Niezwykle złożona współzależność w obszarach gospodarki, energetyki, migracji i bezpieczeństwa wymaga współpracy, która – choć czasem będzie konfliktowa – pozostanie koniecznością i będzie określała dolne granice, których przekroczenie nie będzie możliwe. Innymi słowy, stosunki na linii UE-Turcja najprawdopodobniej będą w dalszym ciągu oscylowały pomiędzy górną i dolną granicą, niejako w odwiecznym tańcu konfliktowej współpracy”, wyjaśniła Nathalie Tocci, koordynatorka naukowa projektu FEUTURE. „Dynamiczne stowarzyszenie” zapewni lepsze relacje Drugą kwestią, którą zajmowało się konsorcjum projektowe, było to, czy ten scenariusz jest w praktyce nieunikniony. W związku z tym w ramach współpracy partnerzy projektu starali się ustalić, w jaki sposób Unia Europejska mogłaby zmaksymalizować zakres współpracy i ograniczyć możliwość wystąpienia konfliktu, przy jednoczesnym wpisaniu tej współpracy w ramy oparte na zasadach. „Naszą propozycją opracowaną w ramach projektu jest dynamiczne stowarzyszenie – opcja, która w dalszym ciągu będzie zakładała brak ograniczeń i w związku z tym nie będzie wiązała się z całkowitym i nieodwracalnym zawieszeniem procesu akcesyjnego, dążąca do maksymalizacji możliwości współpracy i wpisania jej w ramy oparte na zasadach”, stwierdziła dr Tocci. „Według naszego zespołu najbardziej korzystnym i realistycznym rozwiązaniem na przyszłość jest zmodernizowana unia celna, na podstawie której w przyszłości będzie możliwe dodawanie kolejnych elementów współpracy w dziedzinach energetyki, migracji i bezpieczeństwa”. Konsorcjum projektowe omówiło już swoje zalecenia i rekomendacje polityczne z urzędnikami i zainteresowanymi stronami w Ankarze i Brukseli; miało także możliwość przedstawienia ich w stolicach poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe
FEUTURE, UE, Turcja, akcesja, dynamika konfliktowa, migracja, unia celna
