Czego uczy nas dziś popularność Dickensa na przełomie poprzedniego wieku?
„Gra o tron”, serial oglądany przez miliony osób wywodzących się z różnych kultur, którego widownia znacznie przekracza liczbę czytelników książek, na podstawie których powstała ta produkcja, to kulturowy fenomen naszych czasów. Cofnijmy się o 150 lat. Georgem R. R. Martinem tamtych czasów był Charles Dickens. Choć oglądalność w jego przypadku była o wiele mniejsza, to adaptacje jego książek, tak wtedy, jak i dziś, przyciągały tłumy widzów, gdziekolwiek je wystawiano. Choć media w obu przypadkach są odmienne, mechanizm pozostaje ten sam. Zatem, jaki jest wpływ takiego współdzielonego opowiadania historii na różne kultury? Co o współczesnych kwestiach praw autorskich mówią nam adaptacje z przeszłości? Czego możemy się nauczyć, jeśli chodzi o przybliżanie nowym pokoleniom widzów dramatycznych dzieł Charlesa Dickensa? To tylko niektóre z pytań postawionych w ramach badań przeprowadzonych dzięki stypendium „Maria Skłodowska-Curie”. Jak mówi główny badacz projektu Adapting Dickens (Dickens, Adaptation, and the Nineteenth-Century European Theatre), prof. Thomas Betteridge: „W toku projektu udało nam się ustalić, że powieści Dickensa adaptowano na przedstawienia teatralne i wystawiano w całej Europie”. Tak szeroko zakrojona adaptacja dzieł Dickensa spowodowała problemy związane z prawami autorskimi, które odbijają się echem po dziś dzień. Na przykład: w jaki sposób zatrzymać adaptacje sceniczne wystawiane w Ameryce przed wydrukiem książek, na których je oparto? „W czasach Dickensa nową technologią, zagrażającą własności artystycznej, był telegraf. Współcześnie jest to internet”, mówi prof. Betteridge. Ale to nie wszystko, jeśli chodzi o prawa autorskie. Jak wyjaśnia prof. Betteridge, w ramach projektu rozważano także, jakie adaptacje są dla współczesnych widzów najbardziej atrakcyjne i w jaki sposób adaptacje można wykorzystać na potrzeby edukacji. Prof. Marty Gould, który pracował nad projektem wspólnie z prof. Betteridgem, stworzył wachlarz materiałów wspomagających nauczycieli w wykorzystaniu adaptacji na cele pedagogiczne podczas lekcji dotyczących Dickensa. Prof. Gould planuje dalszy rozwój tego aspektu prac projektowych w ramach przewidzianego na 2019 r. Letniego Seminarium NEH pod tytułem „Nowe wyobrażenie »Dziwnych losów Jane Eyre« i »Wielkich nadziei«: nauka literatury poprzez adaptacje”. W wydarzeniu tym weźmie udział 16 nauczycieli szkolnych z USA, aby przez 3 tygodnie zgłębiać kwestię wykorzystania adaptacji (filmu, teatru i fikcji) na potrzeby nauczania. W ramach badań projektu Adapting Dickens przeprowadzono warsztaty w Normansfield. „Zainscenizowaliśmy w szczególności fragmenty pochodzące ze sztuki »Message from Mars«, która jest luźną adaptacją »Opowieści wigilijnej«. Może być jednak postrzegana również jako wyraz paneuropejskiego zainteresowania Marsem, powszechnego na przełomie XIX wieku”. Prof. Betteridge zainscenizował także wraz ze studentami aktorstwa z Brunel University sztukę „No Thoroughfare”, opartą na krótkim opowiadaniu zaadaptowanym przez Charlesa Dickensa i Wilkiego Collinsa. „Studenci z wielką chęcią uczestniczyli w tym projekcie, gdyż był bardzo melodramatyczny, dlatego wymagał od nich innego podejścia do pracy. W szczególności nie mogli oni odgrywać przedstawienia w sposób naturalistyczny, gdyż postacie były określonymi typami”. Prof. Betteridge pracuje obecnie wraz z prof. Gouldem nad artykułem dotyczącym praw autorskich i lekcji, jakie Europa może wyciągnąć ze zmagań Dickensa. „Planujemy także rozwijanie sieci współpracy, którą dzięki temu projektowi nawiązaliśmy z europejskimi naukowcami, aby stworzyć paneuropejski projekt dotyczący powstałej około 1900 r. sztuki »Mars Craze«”.
Słowa kluczowe
Adapting Dickens, prawa autorskie, adaptacja, percepcja kulturowa
