Dlaczego pojęcia takie jak „lewica” i „prawica” nadal mają znaczenie: opinia publiczna na temat międzynarodowej pomocy oraz polityki oszczędnościowej
W Europie kryzys finansowy, który rozpoczął się od upadku banku Lehman Brothers we wrześniu 2008 r., błyskawicznie doprowadził do kryzysu związanego z europejskim długiem państwowym, w wyniku którego Portugalia, Hiszpania, Cypr, Irlandia i, przede wszystkim, Grecja, otrzymały ogromną międzynarodową pomoc. Wymaganiem wstępnym decydującym o otrzymaniu takich znacznych sum było zobowiązanie się do wprowadzenia programu oszczędności ekonomicznej przy znacznym ograniczeniu budżetów publicznych. Nawet te europejskie kraje, które nie otrzymały międzynarodowej pomocy, takie jak Zjednoczone Królestwo, również wdrożyły szeroko zakrojoną politykę oszczędnościową. Zrozumienie opinii publicznej Zarówno międzynarodowa pomoc, jak i polityka oszczędnościowa, dwie główne reakcje systemowe na globalny kryzys finansowy, doprowadziły do ostrych podziałów ogółu społeczeństwa. Sednem tych podziałów było to, czy taka polityka jest uzasadniona, a także jak najlepiej ją realizować. Projekt CRISIS_POLITICS (Sharing the Pain? Mass Politics and the Policy Responses to the Financial Crisis) oferuje nową, dokładną i opartą na faktach analizę czynników i dynamiki, które ukształtowały opinię publiczną w odniesieniu do ważnych debat dotyczących sposobu działania, które nadal decydują o charakterze dyskursu politycznego w Europie. „Jeśli chodzi o podstawową kwestię, dlaczego głosujący zgadzają się ponieść koszty pomagania innym krajom, ustaliliśmy, że własna sytuacja ekonomiczna ludzi, w tym próg podatkowy dla ich zawodu, wyjaśnia bardzo niewiele, jeśli chodzi o ich stanowisko w tej debacie”, zauważa koordynator projektu, profesor Yotam Margalit z Uniwersytetu w Tel Awiwie. „Innymi słowy, debata ta nie odzwierciedla po prostu interesów finansowych jej uczestników ani tego, jak wpłynęłyby na ich portfel”. Zamiast tego zespół pracujący nad projektem podkreśla, że preferencje społeczne, takie jak kosmopolityzm, są znacznie ściślej powiązane z poparciem dla pomocy międzynarodowej. Stwierdza też ogólniej, że debatę dotyczącą pomocy najlepiej jest interpretować jako kwestię polityczną, w której nacjonalistyczne sentymenty gospodarcze zderzają się z kosmopolityczną empatią. „Krótko mówiąc, nie chodzi o linie podziału dóbr oddzielające krajowych zwycięzców od przegranych”, stwierdza prof. Margalit. Grexit oraz niespodzianki na linii lewica-prawica W ramach projektu przeprowadzono również szczegółowe badania podziałów w krajach Europy Zachodniej dotyczących tego, czy poprzeć wyjście Grecji („Grexit”) z europejskiej unii gospodarczej i walutowej (UGW) oraz czy wykorzystać pieniądze podatników, by sfinansować pomoc dla Grecji. Ustalono, że kluczowym czynnikiem wyjaśniającym podział opinii publicznej był tradycyjny podział na lewicę i prawicę. „To chyba oczywiste, że byłem tym zaskoczony”, stwierdza prof. Margalit. „Kluczową kwestią stało się to, w jaki sposób podział polityczny, który często wytycza kierunek debat dotyczących kwestii krajowych, może kształtować stanowisko opinii publicznej na temat zagadnienia polityki zagranicznej – ewentualnej nieuiszczonej należności i wyjścia państwa członkowskiego z UGW”. Rozpatrując dalsze kwestie, zespół wykazał w swej analizie, że podział lewica-prawica w odniesieniu do kwestii Grexitu nie wynikał z różnic w podejściu do redystrybucji, poziomów empatii dla trudnej sytuacji Greków ani różnic w ogólnym poparciu dla projektu UE. Okazało się natomiast, że głównym mechanizmem podziału jest fakt, że głosujący o poglądach lewicowych i prawicowych mają diametralnie różne oczekiwania co do wpływu Grexitu na gospodarkę europejską jako całość. „Doszliśmy do wniosku, że oczekiwania te w dużym stopniu odzwierciedlają różnice w zasadniczych przekonaniach na temat obietnicy podejścia wolnorynkowego”, wyjaśnia prof. Margalit. „Osoby o poglądach prawicowych postrzegały kompleksową pomoc jako przykład interwencji rządowej w naturalne działanie rynku, a tym samym jako działanie, które prawdopodobnie zakończy się niepowodzeniem. Z kolei wśród osób o poglądach lewicowych znacznie powszechniejsze było przekonanie, że pomoc, tj. opracowany przez UE kompleksowy pakiet ratunkowy, przyniesie ostatecznie lepsze wyniki niż pozwolenie na to, by Grecja miała nieuiszczone należności”. Pole manewru Prof. Margalit ujawnia zaskakujący fakt: głosujący o lewicowych i prawicowych poglądach zasadniczo zgadzają się co do wprowadzenia polityki oszczędnościowej, jeśli powie im się, że obniżenie kosztów jest konieczne. Stosując eksperymentalną metodę zwaną „metodą conjoint opartą na wyborze”, autorzy projektu wykazali, że obniżenie świadczeń emerytalnych wywołuje najbardziej gwałtowne reakcje zarówno wśród głosujących o lewicowych poglądach, jak i tych o prawicowych poglądach, jak również że podwyżki podatku dochodowego oraz zmniejszenie nakładów na cele społeczne i edukacyjne również nie cieszą się poparciem. Jednakże rozbieżności pojawiają się w odniesieniu do kwestii zwolnień w sektorze publicznym (akceptowalnych dla prawicy, nieakceptowalnych dla lewicy) oraz ograniczenia wydatków na obronę (akceptowalnego dla lewicy, nieakceptowalnego dla prawicy). „Ogólnie rzecz biorąc, uważam, że kluczową kwestią dla naszego badania jest to, że jeśli chodzi o preferencje głosujących, decydenci mają większe pole manewru przy opracowywaniu reakcji na kryzys, niż sugerują dyskusje w popularnych mediach”, stwierdza prof. Margalit. „Koncepcja, że opinia publiczna stanowczo sprzeciwia się oszczędnościom, jest bardzo problematyczna – wykazaliśmy, że to, którą politykę głosujący są bardziej gotowi poprzeć, w dużej mierze zależy od określonych aspektów danego pakietu lub oferty. Opracowanie reakcji systemowej, która uwzględni wszystkie te niuanse, może więc skutkować uzyskaniem reakcji, która otrzyma znacznie powszechniejsze poparcie publiczne, niż mogliby sądzić decydenci polegający na konwencjonalnych informacjach podawanych w materiałach medialnych na temat debaty”.
Słowa kluczowe
CRISIS_POLITICS, oszczędności, pomoc, opinia publiczna, Grexit, lewica-prawica, ograniczenie wydatków
