Czynnik zaufania, dzięki któremu płacimy podatki
Nałożenie grzywny lub zwiększenie szans wykrycia osób, które nie zgłaszają zatrudnienia władzom, jest często uznawane za najlepszy sposób ograniczenia szarej strefy, jednak wyniki unijnego badania SHADOWS wskazują, że same te metody nie wystarczą. „Pomimo rosnącego znaczenia przypisywanego przez rządy różnym środkom zarówno obywatele, jak i firmy kierują się innymi czynnikami, decydując, czy opłaca im się praca nierejestrowana”, stwierdzają badaczka Ioana Horodnic oraz Colin Williams, wykładowca polityki publicznej na Uniwersytecie w Sheffield. „Aby skuteczniej zająć się problemem pracy nierejestrowanej, środki odstraszające trzeba uzupełnić o środki zapobiegawcze oraz środki mające na celu zwiększenie zaufania”, doradzają w swojej pracy opisującej wyniki projektu SHADOWS. Korzystając ze wsparcia działania „Maria Skłodowska-Curie”, Horodnic przeprowadziła 40 kompleksowych wywiadów z robotnikami w Rumunii, gdzie – według szacunków obywateli – od 50 do 100 % ludności pracuje na czarno, a także w Zjednoczonym Królestwie, gdzie liczba ta ma wynosić od 10 do 50 %.
Prawdziwe zachęty podatkowe
Horodnic zapoznała się z wcześniejszą literaturą na temat moralności podatkowej oraz z dwiema ankietami przeprowadzonymi przez Eurobarometer wśród państw członkowskich UE w 2007 i 2013 roku, jak również z dwoma zestawami danych z ankiety przeprowadzonej w 2015 roku w Bułgarii, Chorwacji i Macedonii Północnej. Wzięła też pod uwagę poglądy pracodawców dotyczące tego, dlaczego firmy nie zgłaszają faktycznej liczby zatrudnionych i wysokości ich płac. Na koniec przeanalizowała polityki uznawane za skuteczne przez organy ścigania. Co zaskakujące, wyniki badania SHADOWS wykazały, że obywatele z różnych krajów UE podobnie uzasadniali niezgłaszanie zatrudnienia. Duże znaczenie miał stan instytucji w kraju, mechanizmy ochrony pracowników oraz postrzegany poziom korupcji. „Najbardziej decydującym motywem sprawiającym, że praca nierejestrowana jest akceptowalna w oczach obywateli, jest niewłaściwe przydzielanie zasobów”, stwierdza badaczka. Problemem dla Rumunów był brak sprawiedliwości redystrybucyjnej w krajowym systemie podatkowym, zaś Brytyjczycy skarżyli się na brak sprawiedliwości proceduralnej. Jeden z Rumunów pytał, dlaczego miałby płacić podatki, skoro drogi są źle oświetlone i utrzymane w tak złym stanie, że uszkodził sobie samochód. Dodatkowo pewnego razu jego złamanym palcem zajęto się w placówce medycznej dopiero po tym, jak zaoferował 20 euro łapówki. W Zjednoczonym Królestwie to poczucie niesprawiedliwości było kluczowe. „Władze podatkowe w tym kraju zdecydowanie bardzo mocno koncentrują się na łatwych celach”, powiedział jeden z Brytyjczyków udzielających wywiadu. „Nie zajmują się dużymi podmiotami unikającymi płacenia podatków, ponieważ jest to trudniejsze zadanie”. Korupcja była jednym z najistotniejszych czynników podkopujących wiarę w społeczeństwo oraz zasadność płacenia podatków w celu finansowania usług publicznych. W Zjednoczonym Królestwie obywatele łączyli ją z potężnymi instytucjami, zaś w Rumunii uważali, że proceder ten dotyczy również zwykłych obywateli. Projekt SHADOWS może pomóc w kształtowaniu przyszłych starań mających na celu zachęcanie pracowników do porzucenia pracy nierejestrowanej na rzecz oficjalnego zatrudnienia. W ramach projektu utworzono stronę na Facebooku oraz dwa podsumowania dotyczące polityki, które włączono do wirtualnej biblioteki Europejskiej platformy na rzecz usprawnienia współpracy w zakresie przeciwdziałania pracy nierejestrowanej założonej w 2016 roku w witrynie dotyczącej zatrudnienia, spraw społecznych i inkluzji. Platforma jest bezpłatna i dostępna dla wszystkich użytkowników.
Słowa kluczowe
SHADOWS, praca nierejestrowana, zaufanie, korupcja, system podatkowy