Wzmacnianie ducha demokracji w Europie
W ostatnich latach kraje UE doświadczyły wielu przebiegających przynajmniej częściowo równolegle do siebie kryzysów, w tym pandemii COVID-19, zwiększonej migracji, ataków terrorystycznych, szerzenia się populizmu, Brexitu, nasilania się ruchów autorytatywnych, kryzysu związanego z zadłużeniem państw i problemów handlowych. W rezultacie w dążeniach Unii i jej obywateli pojawił się pewien rozdźwięk. Finansowany ze środków UE projekt RECONNECT (Reconciling Europe with its Citizens through Democracy and Rule of Law) to czteroletni, multidyscyplinarny projekt badawczy. Jego celem jest wskazanie środków, które należy wdrożyć w reakcji na coraz bardziej powszechne w krajach członkowskich odchodzenie od zasad prawa i demokracji, lecz także w odpowiedzi na obawy obywateli związane z funkcjonowaniem samej Unii. „Próbowaliśmy spojrzeć na ten problem z założeniem wzmocnienia ducha demokracji w UE, praworządności i innych fundamentalnych wartości zapisanych w art. 2 traktatu o Unii Europejskiej”, mówi koordynator projektu Jan Wouters. „Ostatecznym celem jest znalezienie sposobów na lepsze określanie tego, czego obywatel UE oczekuje od Unii, oraz sprawdzenie, jak można podnieść w niej prawomocność demokracji i rządy prawa”.
Zasiać wątpliwości
Wouters, kierownik katedry Jeana Monneta i profesor prawa międzynarodowego na Katolickim Uniwersytecie Lowańskim, kierował zespołem badaczy wywodzących się z 18 instytucji. Wspólnie zbadali kwestię demokracji i praworządności w UE na podstawie analiz literackich i empirycznych oraz przeprowadzili ankiety na temat stosunku obywateli do UE. Odkryli, że głównym problemem jest ograniczone zrozumienie możliwości UE, jakie wielu obywateli ma na jej temat. „Znaczna liczba ankietowanych, bo do 50 %, nigdy nawet nie rozmawia o UE i nie ma podstawowego pojęcia, co Unia może, a czego nie może zrobić”, zauważa Wouters. Znajduje to odzwierciedlenie w stałym spadku frekwencji wyborczej w wyborach do UE oraz w sposobie głosowania obywateli, gdzie wielu z nich korzysta z kart do głosowania do ciał UE, aby wyrazić swoje opinie w sprawach narodowych. Grupa odkryła również „niepokojący” spadek jakości dyskursu publicznego. „Jeśli dyskurs publiczny stanie się zbyt jednostronny, płytki i pozostanie w rękach rządu, spowoduje to problemy z funkcjonowaniem systemów demokratycznych”, wyjaśnia Wouters.
Globalne wyzwanie
Aby pomóc obywatelom zrozumieć, czym jest i jak funkcjonuje UE, oraz odnaleźć się w obecnych wyzwaniach związanych z demokracją i rządami prawa, zespół projektu RECONNECT opracował powszechny otwarty kurs online (ang. massive open online course, MOOC), który dotarł już do ponad 2500 kursantów z 90 różnych krajów. Wyniki prac projektowych pozwoliły też sformułować szereg rekomendacji. „Należy zwrócić baczniejszą uwagę na wzmocnienie kanałów demokratycznego uczestnictwa, ponieważ sondaże wskazały znaczne poparcie dla takiej inicjatywy”, mówi Wouters. Dodaje, że wprowadzenie przymusu głosowania, organizowanie wyborów w weekendy i przeprowadzanie wyborów równoległych może zwiększyć frekwencję wyborczą. Grupa zaleca, aby UE powołała niezależną komisję ekspercką do obserwacji jakości dyskursu publicznego i wzywa Komisję Europejską do wykorzystania uprawnień, jakimi dysponuje ten organ do wdrożenia wspólnych wartości demokracji i praworządności w praktyce. „UE nie udało się odwrócić trendu w państwach członkowskich, takich jak Węgry czy Polska, a to ma fundamentalne znaczenie dla przetrwania UE”, zauważa Wouters. Uczony dodaje jednak, że obecne problemy widoczne w UE należy umieścić w szerszym kontekście: „Nie jest to tylko fenomen Unii. Można mówić, że rzeczywistość na całym świecie jest znacznie mniej zgodna z wartościami UE niż 15 lat temu. Nie chodzi tylko o poprawę wewnętrznego stanu rzeczy. Potrzebujemy też polityki zewnętrznej, która pozwoli stawić czoła wyzwaniom globalnym”.
Słowa kluczowe
RECONNECT, UE, demokracja, populizm, Brexit, rządy, prawo, ankieta, obowiązkowe głosowanie, udział, wybory
