Zdatne lub niezdatne do zamieszkania - decyzje migracyjne w obliczu zmian klimatu
Od 1990 roku, kiedy Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu zasugerował, że „najpoważniejszym skutkiem zmiany klimatu mogą być migracje ludzi”, naukowcy szczegółowo badają ten związek. Wieloskalowość migracji i wiele wzajemnie oddziałujących czynników społeczno-ekonomicznych i środowiskowych utrudnia ilościowe określenie tego związku i uniemożliwia skuteczne kształtowanie strategii. Zespół finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu HABITABLE zgromadził 22 partnerów z 18 państw w celu zbadania migracji i zmian klimatu na poziomie systemów społeczno-ekologicznych - złożonych, adaptacyjnych i powiązanych systemów obejmujących ludzi i środowisko. Badacze projektu HABITABLE koncentrują się na Afryce Zachodniej, Afryce Wschodniej, Afryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej, gdzie wskaźniki migracji są bardzo wysokie, a systemy społeczno-ekologiczne są bardzo podatne na skutki zmiany klimatu. Wykorzystanie metod badawczych obejmujących ankiety, wywiady i dialogi z interesariuszami umożliwiły naukowcom zbadanie gospodarstw domowych i ich poglądów w ramach szerszego systemu społeczno-ekologicznego.
Czynniki sprzyjające migracji
Zespół projektu HABITABLE ustalił, że głównymi czynnikami zachęcającymi do migracji były czynniki gospodarcze - jednostki i gospodarstwa domowe często migrują w poszukiwaniu lepszych możliwości zatrudnienia i źródeł dochodu, aby poprawić swoje życie. Po czynnikach gospodarczych następują względy rodzinne, między innymi dołączenie do krewnych lub zapewnienie lepszej opieki członkom rodziny, a także aspiracje edukacyjne - dostęp do wysokiej jakości edukacji był ważnym czynnikiem motywującym do migracji. Czynniki środowiskowe były stosunkowo rzadko wymieniane przez respondentów jako główny powód podejmowania decyzji o migracji. François Gemenne z Uniwersytetu w Liège, koordynator projektu, podsumowuje: „Czynniki społeczno-gospodarcze są najważniejsze w procesie podejmowania decyzji migracyjnych, z kolei problemy środowiskowe zaostrzają istniejące problemy społeczno-gospodarcze i w ten sposób sprzyjają podejmowaniu decyzji migracyjnych poprzez zachęty społeczno-gospodarcze”.
Punkty krytyczne w kontekście migracji związanej z klimatem
Analizy statystyczne nowych danych potwierdziły występowanie społecznych punktów krytycznych na poziomie gospodarstw domowych w kontekście migracji związanych z klimatem, na które wpływ mają krzyżujące się czynniki społeczne, ekonomiczne i kulturowe. Biedne i uzależnione od zasobów gospodarstwa domowe szybciej dochodzą do granic, co prowadzi do migracji, podczas gdy zamożniejsze gospodarstwa domowe radzą sobie dłużej. Osoby, które określają siebie mianem mniej zamożnych, często nie mają proaktywnych strategii umożliwiających radzenie sobie z trudnościami i raportują pogorszenie sytuacji z powodu degradacji środowiska. „Wyniki tych badań wskazują na to, w jaki sposób decyzje migracyjne i punkty krytyczne zależą od lokalnego kontekstu i indywidualnego postrzegania zmieniających się zagrożeń. Niepokojące jest to, że mechanizmy radzenia sobie oparte na społeczności i ogólna odporność społeczna ulegają osłabieniu, ponieważ klimat wpływa na całe społeczności i utrudnia utrzymanie sieci wzajemnego wsparcia”, wyjaśnia Gemenne. Punkty krytyczne na poziomie społeczności jeszcze nie występują, ale mogą się pojawić w miarę nasilania się skutków zmiany klimatu.
Płciowy i społeczny wymiar zmiany klimatu i migracji
Skutki zmiany klimatu pogłębiają nierówności, które z kolei kształtują reakcje związane z migracjami. Sam proces migracji może zarówno zmniejszyć, jak i zwiększyć te nierówności. Empiryczny przegląd 120 recenzowanych artykułów i nowe analizy jakościowe wykazały, że strategie muszą uwzględniać płeć i równość oraz szeroko pojęte skutki migracji, aby umożliwić wyrównywanie szans. Proces dostosowania jest również uwarunkowany płciowo. Na przykład gospodarstwa domowe w Afryce Wschodniej i Zachodniej, w których kobiety uczestniczą w grupach zawodowych, w tym w spółdzielniach rolniczych, stosują więcej strategii adaptacyjnych niż gospodarstwa prowadzone przez mężczyzn. Jednak kobiety i młodzież często nie są osobami decyzyjnymi w kwestiach dotyczących zasobów i migracji. Kiedy mężczyźni w wieku produkcyjnym migrują, kobiety mogą zostać pozbawione dochodów, co dodatkowo zmniejsza zdatność regionu do zamieszkania. „Wraz ze wzrostem zagrożeń związanych z klimatem, na wielu poziomach społeczeństwa pojawiają się punkty krytyczne związane z migracją. Zapewnienie zdatnych do życia społeczności, zrównoważonych źródeł utrzymania i zbiorowego dobrobytu wymaga kompleksowych i elastycznych strategii opartych na wielopoziomowym zarządzaniu, które wspierają społeczności w rozwoju, jednocześnie dostosowując się do różnych modeli migracji i podatności na zagrożenia, gdy warunki zbliżają się do społecznych punktów krytycznych lub je przekraczają”, podsumowuje Gemenne. Więcej informacji można znaleźć w sprawozdaniach i recenzowanych artykułach opublikowanych przez zespół projektu HABITABLE oraz w podcastach projektu.
Słowa kluczowe
HABITABLE, migracja, środowisko, podejmowanie decyzji dotyczących migracji, klimat, społeczno-gospodarcze, Afryka, zmiana klimatu, systemy społeczno-ekologiczne, adaptacja, emigracja, Azja Południowo-Wschodnia
