„Czas wszystko zmienia” w średniowiecznych Włoszech
Okres między VI a X wiekiem w środkowych Włoszech stanowił jedno z najważniejszych laboratoriów politycznych i społecznych w Europie. Przemiany te zostały wzięte pod lupę przez naukowców skupionych wokół projektu InAndAround, finansowanego w ramach programu działań „Maria Skłodowska-Curie”. Prowadzone przez nich badania dotyczyły zależności między człowiekiem a środowiskiem oraz między człowiekiem a klimatem we Włoszech, a także wpływu tych zależności na migrację. Warto zauważyć, że okres ten nie był dotąd przedmiotem żywszej debaty w kręgach akademickich. Najnowsze badania koncentrowały się na dwóch źródłach danych pochodzących z mikroregionów Lukka i Rieti. Obejmujące długi okres dane klimatyczne o wysokiej rozdzielczości uzyskane dzięki rdzeniom osadów jeziornych zostały niedawno poddane analizie w połączeniu z pisemnymi zapisami z archiwów Lucchese. Wśród badanych dokumentów znalazły się akta dotyczące sprzedaży lub darowizny gruntów, czynszów i dzierżawy, a także sporów i ich rozstrzygnięć.
Zmiana krajobrazu leśnego w pola i łąki
Badanie rdzeni osadów ujawniło istnienie dwóch ram czasowych. W pierwszym okresie wyraźnie dominowały gatunki leśne, które zaczęły stopniowo zanikać wraz ze wzrostem liczby gatunków roślin łąkowych, traw i dębów. Co ciekawe, jak twierdzi Annamaria Pazienza, stypendystka MSCA i główna badaczka, „zbiega się to ze schyłkiem okresu rzymskiego. W przeciwieństwie do wcześniejszych założeń, flora tamtego okresu nie wskazuje na to, że Rzymianie byli odpowiedzialni za wylesianie na dużą skalę, ponieważ w rdzeniach z jeziora Lago di Sibolla widać powolny wzrost liczby dębów i innych taksonów łąkowych zastępujących lasy”, podkreśla Pazienza. Po zakończeniu tej pierwszej fazy krajobraz zmienił się z leśnego na tereny uprawne. „Można to śmiało powiązać z pojawieniem się nowego sposobu eksploatacji krajobrazu, jaki został narzucony przez nowych władców z dynastii Karolingów. Cechował się coraz ściślejszą kontrolą nad zasobami wiejskimi i ludzkimi, sprawowaną przez lokalnych zarządców świeckich i kościelnych”, wyjaśnia Pazienza.
Doskonalenie narzędzi do analizy osadów jeziornych
Nowy zapis klimatyczny został w dużej mierze uzyskany dzięki analizie izotopów tlenu i wodoru w osadach jeziornych. Biorąc pod uwagę niepewność nieodłącznie związaną z rekonstrukcją klimatu na podstawie badania pyłków i zarodników, Adam Csank, profesor i asystent badacza na Uniwersytecie w Nevadzie, postanowił przetestować skuteczność stosunkowo nowej metody. W tym celu Csank wykorzystał izotop delta-O-18 z węglanów. Zmiany delta-O-18 w minerałach zawierających tlen zostały wykorzystane jako wskaźniki zastępcze dla różnych zapisów środowiskowych. Wyniki te są zgodne z rekonstrukcją regionalnych opadów na podstawie danych dotyczących delta-O-18 ze złóż mineralnych w jaskini Renella, znajdującej się około 50 km od miejsca wydobycia rdzeni z Lago di Sibolla. „W miarę posuwania się naprzód w naszych badaniach i poszerzania zbioru danych klimatycznych, uzyskamy dokładniejszą charakterystykę przestrzenno-czasową. Nowe długoterminowe dane klimatyczne o wysokiej rozdzielczości pozyskane w ramach projektu InAndAround z jeziora Lago di Sibolla znacząco się do tego przyczynią”, podsumowuje Pazienza.
Dokumenty wskazują na nowe priorytety gospodarcze i polityczne
Zapisy z Lukki dotyczące obu okresów, liczące łącznie około 13 000 pozycji, stanowią prawdopodobnie najbogatszy zestaw archiwalnych źródeł historycznych we Włoszech. Dokumenty te czytane razem pokazują różne wzorce eksploatacji terenów i użytkowania gruntów. Pojawienie się nowych nazw miejscowości wskazuje na przykład na istnienie dużej posiadłości w pobliżu jeziora. Jeden z takich lombardzkich terminów – „gualdus/cafagium” – oznacza na przykład królewskie zasoby drewna. Z analizy powiązanych tekstów prawniczych wynika, że było to miejsce wykorzystywane jako teren leśny przeznaczony do wypasu (głównie świń), a nawet pod niewielkie uprawy.
Wyzwania i przyszłość badań paleontologicznych
Zasadniczą cechą projektu InAndAround jest jego interdyscyplinarność, w związku z czym stosowanie różnej terminologii, skal, pytań badawczych i perspektyw oraz ogólny brak odpowiedniej metody epistemologicznej mogą przyczyniać się do wprowadzania błędnych interpretacji. „Badania prowadzone w ramach projektu dążyły do obalenia zbyt uproszczonych wyjaśnień złożonych zjawisk społeczno-kulturowych, w których czynniki antropogeniczne i klimatyczne oddziałują na siebie w sposób nieliniowy”, podkreśla Pazienza. Zatem wyniki uzyskane przez zespół projektu InAndAround rzucą nowe światło na korelacje między zmianami klimatu i warunków środowiskowych, uwarunkowaniami społecznymi, politycznymi i gospodarczymi oraz przepływami migracyjnymi w badanym kontekście historycznym. Działania zrealizowane w ramach projektu InAndAround zostały przedstawione w filmie informacyjnym dostępnym tutaj.
Słowa kluczowe
InAndAround, klimat, Włochy, rdzenie osadów, osadnictwo, wczesne średniowiecze, Lago di Sibolla, wpływ człowieka, roślinność