Jak edukacja i nierówności płci wpływają na rezerwę poznawczą?
Zdaniem ekspertów do 2050 roku liczba osób cierpiących na demencję w Unii Europejskiej ulegnie podwojeniu i osiągnie przeszło 14 milionów. Choć nowoczesne leki zapewniają możliwość przesunięcia w czasie pojawienia się pierwszych objawów demencji oraz ich nasilenia, zespół projektu CRISP, finansowanego ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, zajął się badaniem czynników kontekstowych wpływających na podatność wybranych ludzi na demencję. Badanie zlecone przez redakcję czasopisma „Lancet” dotyczące zapobiegania demencji wykazało, że można zapobiec wystąpieniu aż 45 % przypadków dzięki rozwiązaniu problemu tak zwanych zmiennych czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu i spożywana dieta. „Zrozumienie sposobu skutecznego budowania środowisk sprzyjających budowie chroniącej mózg rezerwy poznawczej w trakcie całego życia pozwoli na realizację strategii profilaktycznych w zakresie edukacji i zatrudnienia”, wyjaśnia Anja Leist, koordynatorka projektu.
Społeczne zmienne czynniki ryzyka
Zespół projektu CRISP był szczególnie zainteresowany wpływem możliwości edukacyjnych oraz płci na tak zwaną rezerwę poznawczą - zdolność mózgu do adaptacji sieci neuronowych w celu zrekompensowania upośledzenia funkcji. „Wyniki badań przeprowadzonych w 2000 roku wykazały brak związku między osiągami poznawczymi w późniejszym okresie życia i stanami patologicznymi występującymi w mózgu, wystąpiła jednak silna korelacja z poziomem wykształcenia. Można wnioskować zatem, że edukacja pomaga przygotować mózg do budowania alternatywnych połączeń, umożliwiając tym samym kompensację patologii, takich jak odkładanie się amyloidu beta związane z demencją. Dotychczas nie było wiadomo, jak warunki społeczne wpływają na rezerwę poznawczą”, dodaje Leist. Zespół projektu CRISP przyjrzał się wpływowi możliwości edukacyjnych mężczyzn i kobiet na możliwości poznawcze w późniejszym życiu. W ramach projektu badacze wykorzystali przekrojowe dane, w tym informacje zgromadzone w ramach badania SHARE (ang. Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe, czyli badania zdrowia, starzenia się i emerytury w Europie), którego celem jest obserwowanie sytuacji zdrowotnej, społecznej i ekonomicznej osób, które ukończyły 50. rok życia od 2004 roku. Zestaw danych obejmujący trzy grupy z 16 państw europejskich i Izraela (łącznie blisko 47 000 osób) umożliwił zespołowi projektu CRISP odkrycie korelacji między możliwościami edukacyjnymi w czasie nauki szkolnej a poziomami funkcjonowania poznawczego przeszło 30 lat później, w wieku od 50 do 76 lat. Badacze opracowali ponadto metodę prowadzenia badań wpływu dyskryminacji i uprzedzeń związanych z płcią na zmniejszanie szans kobiet na budowanie rezerwy poznawczej w społeczeństwach, w których występuje większa nierówność płci. Metoda ta uwzględnia czynniki społeczne, takie jak wskaźniki nastoletnich ciąż i możliwości rozwoju kariery zawodowej, z założeniami zleconych przez „Lancet” badań dotyczących demencji. Dotychczas nie było również jasne, czy wyższy wskaźnik występowania demencji wśród kobiet wynikał ze zróżnicowanego ryzyka wystąpienia tej choroby w zależności od płci, czy raczej był spowodowany innymi czynnikami, takimi jak brak aktywności fizycznej wśród kobiet. „Wyniki naszej analizy wskazują, że wyższa częstotliwość występowania demencji u kobiet wiąże się w mniejszym stopniu z czynnikami biologicznymi, natomiast w znacznie większym stopniu wynika z większego ogólnego poziomu ryzyka dotyczącego kobiet, opartego na niższym poziomie wykształcenia i niekorzystnych profilach ryzyka zdrowotnego”, zauważa Leist. Współpraca w ramach projektu CRISP zaowocowała przyznaniem pierwszej nagrody Health and Medical Sociology Excellence Prize. Zespół zdobył także Nagrodę Vontobel za badania naukowe w zakresie starzenia (strona internetowa w języku niemieckim) za opracowanie „Gendered life courses and cognitive functioning in later life” (ang. „Uwarunkowany płciowo przebieg życia i jego wpływ na funkcje kognitywne w późniejszym okresie”).
Priorytetowy charakter profilaktyki
W 2023 roku zespół projektu CRISP zorganizował w Luksemburgu warsztaty zatytułowane „Strategia dbania o zdrowie mózgu”, w którym wzięli udział ekonomiści zdrowia, przedstawiciele Światowej Organizacji Zdrowia i zespół neurologów. Jednym z zaleceń było włączenie oceny wpływu na zdrowie mózgu do każdej nowej strategii ochrony zdrowia. W celu poprawy profilaktyki, zespół zaproponował także inicjatywę GetBrainHealthy dla środowisk pracy. „Miejsca pracy oferują menedżerom i pracownikom wiele możliwości dbania o zdrowie mózgu, obejmujących organizację zadań, aktywność społeczną i ćwiczenia”, dodaje Leist. Zespół nadal skupia się na badaniu mechanizmów stojących za społecznymi uwarunkowaniami zdrowia poznawczego, ze szczególnym zainteresowaniem możliwymi powiązaniami między ryzykiem demencji a starzeniem się układu odpornościowego.
Słowa kluczowe
CRISP, demencja, starzenie się, rezerwa poznawcza, płeć, wykształcenie, mózg, zagrożenie
