Badanie wkładu naukowego alchemiczek
Przemiana metali nieszlachetnych w złoto, poszukiwanie eliksiru życia – zagadnienia alchemii od wieków stanowią inspirację dla kolejnych dzieł literatury. W połowie lat 90. XX wieku naukowcom udało się skutecznie odtworzyć renesansową brytyjską tradycję męskiej literatury alchemicznej, jednak ich badania zostały opublikowane, zanim badania nad wczesnonowożytnym piśmiennictwem kobiet zostały uznane za osobną dziedzinę nauki. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat naukowcy zajmujący się nurtem feministycznym odkryli na nowo XVI i XVII-wieczne dzieła autorstwa kobiet – zarówno druki, jak i rękopisy. Obecnie możemy wykorzystać ten odkryty na nowo korpus kobiecych dzieł literackich, by opracować bardziej wszechstronny i integracyjny zasób wiedzy na temat wczesnonowożytnych alchemicznych kultur literackich. Obecny nacisk, jaki kładzie się na zachęcanie kobiet do skupienia się na nauce, opiera się w pewnym stopniu na perspektywie historycznej – zaangażowanie naukowe nie jest wyłącznie zjawiskiem zarezerwowanym dla mężczyzn, kobiety wniosły bowiem istotny wkład w historię nauki.
Usłyszeć zapomniane głosy
Projekt WALCHEMY przybliża nam głosy tych zapomnianych pisarek i ukazuje różnorodne role alchemiczek działających w tamtym okresie. „Alchemiczka odgrywa różne role w dziełach napisanych przez te kobiety – jest lekarką i gorzelniczką, poświęca się medytacjom religijnym, jest muzą, przyjaciółką, patronką, wprowadzającą rewolucję wdową-poetką i duchową wizjonerką”, wyjaśnia Sajed Chowdhury, główny badacz pracujący na holenderskim Uniwersytecie w Lejdzie. Chowdhury, który otrzymał wsparcie w ramach unijnych działań „Maria Skłodowska-Curie” twierdzi: „Piśmienne kobiety w czasach nowożytnych mogły się zajmować medycyną i teologią, a bliskie powiązania świata medycyny i duchowości charakteryzujące alchemię sprawiały, że kobiety częściej zajmowały się tą właśnie dziedziną”. Badacz przytacza przykład Grace Mildmay (ok. 1552–-1620) jako przykład tego, dlaczego tak ważne jest zrozumienie ich roli i znaczenia. „Kobiety takie jak Mildmay praktykowały alchemię medyczną i duchową w swoich domach i w otoczeniu. Jeśli chcemy poznać lepiej i bardziej kompleksowo kultury medyczne, duchowe i naukowe czasów renesansu, musimy ponownie włączyć do tej historii tożsamość i praktyki alchemiczek”.
Odbudowywanie historii alchemiczek
W ramach projektu powstało pierwsze pogłębione opracowanie – monografia zatytułowana „Women Writers and Alchemy in Early Modern Britain” (Autorki i alchemiczki we wczesnych czasach współczesnej Brytanii), która obecnie przechodzi proces recenzji. „U wszystkich 12 wczesnonowożytnych pisarek, których sylwetki zostały przedstawione w monografii, możemy dostrzec dyskurs alchemiczny. Wykazuję w niej, że miało to na celu przedstawienie transformacyjnej fizycznej, duchowej i intelektualnej sprawczości oraz podmiotowości kobiet praktykujących chemię”, dodaje Chowdhury. Opracowana monografia przedstawia dzieła 12 kobiet z różnych środowisk, w tym pochodzącej z wyższych klas Lady Grace Mildmay (ok. 1552–1620); córki nadwornego muzyka, Aemilii Lanyer (1569–-1645); republikanki Lucy Hutchinson (1620–-1681); oraz dysydenckiej przywódczyni religijnej Jane Lead (1624–-1704). Analizując dzieła tych kobiet i zestawiając je ze sobą, Chowdhury zrekonstruował dotychczas zapomnianą kulturę piśmiennictwa alchemicznego kobiet, która nie stawia w centrum mężczyzn praktykujących chemię, lecz wysuwa na pierwszy plan kobiety-alchemiczki. Chowdhury analizował dokumenty przechowywane przez Northamptonshire Record Office, gdzie znajdują się niektóre rękopisy publikacji naukowych autorstwa Grace Mildmay. „Te rękopisy dokumentują praktyki medyczne i chemiczne Mildmay. Choć Grace Mildmay była kobietą z wyższych sfer, istnieją do dziś dowody tekstowe sugerujące, że praktykowała medycynę i chemię w kręgach obejmujących wiele klas. W jednym z zachowanych listów adresowanych do swojej gosposi, Mildmay instruuje Bess, w jaki sposób powinna przyrządzić balsam leczniczy”, dodaje Chowdhury.
Alchemiczna natura literatury
Alchemia była jednym ze sposobów, w jaki dyskurs naukowy splatał się z dyskursem literackim w czasach renesansu. Nawiązania do niej znajdziemy zarówno w tekstach naukowych, jak i w dziełach literackich. W opublikowanym drukiem w 1595 roku tekście „An Apology for Poetry or The Defence of Poesy” (Przeprosiny za poezję lub obrona twórczości poetyckiej) Sir Philip Sidney opisuje poetę jako alchemika, wskazując na umiejętność przekształcania mosiądzu w złoto. Z kolei w publikacji „The Art of English Poesy” (Sztuka poezji angielskiej) wydanej drukiem w 1589 roku George Puttenham porównuje poetę do alchemika-uzdrowiciela. „Jednak zarówno Sidney, jak i Puttenham uznają, że alchemik jest wyłącznie mężczyzną. W mojej monografii przyglądam się bliżej, w jaki sposób pisarki stworzyły tożsamość kobiety-chemiczki i kobiety-alchemiczki”, wyjaśnia Chowdhury.
Słowa kluczowe
WALCHEMY, alchemia, alchemiczki, medycyna, chemia, historia nauki