Od zapobiegania konfliktom do trwałego pokoju
Wprowadzona w życie w 1999 roku wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony sprawiła, że Unia Europejska stała się pełnoprawnym podmiotem międzynarodowym zajmującym się rozwiązywaniem konfliktów, jednak zasadniczo dokument ten skupiał się na rozbudowie możliwości militarnych Wspólnoty. W rzeczywistości do niedawna mało kto przykładał większą uwagę do potencjału cywilnego w zakresie budowania pokoju, rzadko też podejmowano próby wyjaśnienia roli, którą powinna pełnić Unia Europejska na każdym etapie konfliktów oraz w różnych obszarach polityki. Konsorcjum projektu EU-CIVCAP (Preventing and responding to conflict: developing EU CIVilian CAPabilities for a sustainable peace) postanowiło uzupełnić te braki. W ramach projektu badacze przyjęli strategiczne i całościowe podejście do rozwoju potencjału w zakresie budowania pokoju – zdolności do łączenia kluczowych zasobów służących zapobieganiu konfliktom i budowaniu pokoju w celu osiągnięcia celów polityki międzynarodowej Unii Europejskiej – i opracowali ramy oceny z myślą o tym zagadnieniu. Ocena działań Unii Europejskiej na rzecz budowania pokoju „W ramach projektu przyjęliśmy kompleksowe podejście oparte na »cyklu konfliktu«, na które złożyła się ocena działań Unii Europejskiej na rzecz budowania pokoju w całym cyklu życia konfliktu. Zastosowanie takiego podejścia umożliwiło nam włączenie szerokiego wachlarza polityk unijnych, a jednocześnie zajęcie się czterema przekrojowymi zagadnieniami – wypełnieniem luki w zakresie wczesnego ostrzegania i reagowania, połączeniem krótkoterminowych i długoterminowych podejść do budowania pokoju, zwiększeniem koordynacji cywilno-wojskowej w zapobieganiu konfliktom i budowaniu pokoju; oraz zapewnienie lokalnej odpowiedzialności”, stwierdziła prof. Ana E. Juncos, koordynatorka projektu. Wśród najważniejszych i najbardziej pozytywnych zmian, które zaszły na polu budowania pokoju w Unii Europejskiej w ciągu ostatnich dwudziestu lat, dr Juncos i jej zespół wskazują między innymi znaczące zwiększenie potencjału cywilnego, a także większą liczbę narzędzi i instrumentów dostępnych do dyspozycji UE. Zespół podkreślił, że państwa członkowskie opracowały również szereg technologii podwójnego zastosowania, pozwalających na używanie ich w misjach cywilnych i wojskowych, a niektóre z nich, na przykład systemy satelitarne i zdalnie sterowane statki powietrzne, pozwalają na realizację założeń UE w zakresie zapobiegania konfliktom i budowania pokoju. Wyzwania, którym wciąż nie stawiliśmy czoła Jak zauważyła prof. Juncos, w dalszym ciągu pozostaje jednak szereg problemów, które nadal wymagają rozwiązania. „Systemy pozwalające na rekrutację i rozmieszczanie personelu cywilnego działające w poszczególnych państwach członkowskich są niezwykle zróżnicowane, a wiele z nich posiada poważne niedociągnięcia. Należy również zwiększyć wysiłki na rzecz standaryzacji i usprawnienia szkolenia personelu cywilnego. W ramach naszych badań ustaliliśmy również, że prawodawcy opracowujący i wdrażający politykę Unii Europejskiej w wielu przypadkach pomijają korzyści płynące z zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz Big Data, a kiedy decydują się na ich wykorzystanie, współpraca i koordynacja pomiędzy państwami członkowskimi pozostaje ograniczona”. Wśród najważniejszych problemów zaznaczonych we wnioskach opracowanych przez projekt można wymienić brak wdrożenia zintegrowanego podejścia do konfliktów i kryzysów, a także fakt, że zapobieganie konfliktom nie zawsze jest traktowane priorytetowo lub włączane do procesu decyzyjnego. Pojawiają się także problemy związane z równością płci. „Co więcej, pomimo zobowiązania do promowania lokalnej odpowiedzialności, w ramach projektu EU-CIVCAP odkryliśmy, że działania w zakresie rozwijania potencjału często odbywały się bez angażowania jakichkolwiek podmiotów na szczeblu lokalnym. Takie odkrycie podważa zarówno sens, jak i zasadność takich inicjatyw”, wyjaśniła prof. Juncos. Szczegółowe zalecenia Opierając się na krytycznej ocenie działań Unii Europejskiej na rzecz budowania pokoju, projekt EU-CIVCAP określił i udokumentował empirycznie uzasadnione wnioski, najlepsze praktyki i zalecenia polityczne w celu lepszego rozwiązywania kluczowych wyzwań w zakresie zapobiegania konfliktom i budowania pokoju. W ramach projektu dokonano również porównania wyników Unii Europejskiej na tym polu względem innych organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, OBWE czy NATO, a także poszczególnych państw członkowskich UE. Wnioski płynące z tego badania mówią, że potencjał cywilny w zakresie zarządzania kryzysowego w ramach Unii Europejskiej pozostaje stosunkowo skromny w porównaniu do między innymi działań cywilnych ONZ w zakresie utrzymywania pokoju, a także misji ONZ dotyczących polityki i budowania pokoju. Pomimo tego, że w ciągu ostatnich dwóch dekad zostały poczynione w tym zakresie znaczące postępy, prof. Juncos uważa brak traktowania zapobiegania konfliktom jako priorytetu, brak lokalnych programów, złożoność instytucjonalną i rozdrobnienie na poziomie UE jako główne przeszkody stojące na drodze do zbudowania prawdziwie skutecznego i zintegrowanego podejścia. „Najważniejszym pytaniem, które musimy sobie zadać, jest to, czy Unia Europejska jest w stanie znaleźć wolę polityczną do przeprowadzenia reform sugerowanych przez to badanie i zostania bardziej znaczącą potęgą światową w tej dziedzinie – na szczeblu zarówno Brukseli, jak i poszczególnych państw członkowskich”, podsumowała prof. Juncos.
Słowa kluczowe
EU-CIVCAP, potencjał cywilny, budowanie pokoju, UE, cywilne zarządzanie kryzysowe, zapobieganie konfliktom
