Lepsze zrozumienie konstrukcji wspaniałych gotyckich sklepień pomaga budowniczym przyszłości
Jeśli chodzi o niezwykle zawiły układ gotyckich sklepień i łęków sklepiennych, bardzo mało wiemy o tym, jak architekci porozumiewali się z mistrzami murarskimi. Tych niewiele schematów rysunkowych, które przetrwały do naszych czasów, jak na przykład plan części katedry w Strasburgu, wskazuje na zaskakujący w tym przypadku brak pisemnych instrukcji, a nawet pomiarów. Biorąc pod uwagę, że architekt znajdował się w innym miejscu niż plac budowy, badacze musieli rozwiązać kłopotliwą kwestię: w jaki sposób tak bardzo złożona struktura z dwuwymiarowego rysunku architektonicznego stawała się trójwymiarową siatką sklepień, której widok do dziś zachwyca? Odpowiedź na to pytanie była nadrzędnym celem współfinansowanego ze środków UE projektu REGOTHICVAULTDESIGN (Design Principles in Late-Gothic Vault Construction – A New Approach Based on Surveys, Reverse Geometric Engineering and a Reinterpretation of the Sources). Jak wyjaśnia dr David Wendland, koordynator projektu: „Do tej pory nasza wiedza bazowała głównie na źródłach, które pod wieloma względami są niekompletne. Innowacyjne podejście zastosowane w tym projekcie polega na wysnuwaniu hipotez na podstawie projektu odczytanego bezpośrednio z zabytkowej budowli, posługując się metodami pracy, które jak dotąd nie były powszechnie używane w badaniach”. Choć jest to zagadka interesująca sama w sobie, to rozwiązanie jej jest także istotne dla renowacji i konserwacji zabytkowych budowli – dobra praktyka konserwatorska bazuje na oryginalnych technikach. Badanie technik używanych przez średniowiecznych mistrzów kamieniarskich W średniowieczu wiedza budowlana była przekazywana ustnie w warsztatach i lożach. Jeden z warsztatów zaangażowanych w budowę katedry w Strasburgu od XII do XVI wieku wciąż prowadzi działalność. Nadal można się w nim uczyć historycznie poprawnych technik budowlanych, co sprawiło, że warsztat ten stał się naturalnym partnerem w projekcie badawczym dr Wendlanda. Aby ustalić, jak pracowali mistrzowie kamieniarscy przed 500 laty, i dowiedzieć się, jakich instrukcji udzielali kamieniarzom tnącym kamień z tak geometryczną precyzją, dr Wendland wraz ze swoim zespołem zastosował, między innymi, metodę inżynierii odwrotnej w stosunku do sklepień żebrowych w kościele św. Anny w Annaberg oraz w zamku Albrechtsburg w Miśni (Niemcy). „Te struktury są nadzwyczaj skomplikowane pod względem układu geometrycznego. Tworzą złożoną sieć żeber wznoszących się w formie trójwymiarowych łuków, przecinających się na wielu poziomach w miejscu zworników”, tłumaczy dr Wendland, który wykładał na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie (Niemcy). Jedną z metod zastosowanych w projekcie było stworzenie dużego obszaru gipsowej powierzchni (10x15 metrów), która posłużyła na Uniwersytecie w Dreźnie jako „powierzchnia do nanoszenia”. Gipsowe podłogi do nanoszenia rysunku były standardową techniką wykorzystywaną w tamtych czasach, więc badacze byli zainteresowani odtworzeniem tego procesu, używając do tego wyłącznie trójkątów rysunkowych, cyrkli i linijek. Sporządzanie rysunków Korzystając z powierzchni do nanoszenia oraz narzędzi, których używali niegdysiejsi budowniczowie, zespół badawczy narysował schemat sklepienia z miśnieńskiego zamku. „Przedstawienie trzech wymiarów na płaskiej powierzchni okazało się prawdziwym wyzwaniem”, przyznaje dr Wendland. Po naniesieniu projektu na gipsową powierzchnię badacze porównali schemat z wymiarami ustalonymi podczas badania oryginalnego sklepienia. Miedziane szablony, opisane w niektórych manuskryptach dotyczących tego tematu, służyły do przeniesienia płaskiego wzoru na trójwymiarowy kamienny model. „Sprawdziliśmy naszą teorię w praktyce, używając do tego bloków z betonu komórkowego, w którym łatwo się rzeźbi, dzięki czemu mogliśmy szybko przeprowadzać kolejne próby”, wyjaśnia. Okazało się, że ich system jest solidny, więc w krótkim czasie zaczęto pracować na kamieniu wysokiej jakości. Mistrzowie kamieniarscy na miarę XXI wieku – 500 lat doświadczenia Badania naukowe nie były jedynym celem tych dwóch projektów. Tak samo ważne dla tego francusko-niemieckiego zespołu było upowszechnianie „żywej wiedzy”. Dlatego w obróbkę kamienia zaangażowani byli również uczniowie odbywający praktyki w warsztacie kamieniarskim. Jak stwierdził dr Wendland, „wiedza dotycząca historycznych metod planowania i projektowania jest teraz dostępna dla każdej osoby pracującej przy konserwacji zabytkowych sklepień. Włączanie w te prace młodych rzemieślników jest zatem niezbędne, jeśli zależy nam na przekazaniu tej wiedzy”. Dr Wendland wyjaśnia także, że ideą leżącą u podstaw całego projektu jest nie tylko odkrycie i zrozumienie technik stosowanych w dawnych czasach, ale także zintegrowanie ich ze współczesnymi praktykami konserwatorskimi. „Konserwatorzy zabytków powinni chociaż mieć możliwość skorzystania z historycznych metod rysowania, planowania i obróbki. Długa perspektywa badań i dalekosiężne cele Zespół prowadził prace przez okres realizacji dwóch finansowanych przez UE projektów. Na podstawie procesów zbadanych w ramach projektu REGOTHICVAULTDESIGN, który koncentrował się na badaniu budowli, drugi etap pod nazwą REGothicVaultElements (Late Gothic vaults and their complex stone members: Recovering historical design procedures, implementing knowledge in restoration practice) miał na celu odtworzenie technik budowlanych. „Oba projekty umożliwiły nam lepsze zrozumienie zasad, jakimi się rządzi schemat geometryczny, oraz procesu formułowania instrukcji dla wytwarzania pojedynczych ciosów kamiennych. Te nowe informacje przydadzą się w pracach konserwacyjnych w przyszłości”, dodaje na koniec dr Wendland.
Słowa kluczowe
REGOTHICVAULTDESIGN, REGothicVaultElements, architektura gotycka, renowacja, katedry, kościoły, sklepienia żebrowe
