Skip to main content
European Commission logo
polski polski
CORDIS - Wyniki badań wspieranych przez UE
CORDIS
CORDIS Web 30th anniversary CORDIS Web 30th anniversary
Zawartość zarchiwizowana w dniu 2024-06-18

Fragility and sustainability in restricted island environments: adaptation, cultural change and collapse in prehistory

Article Category

Article available in the following languages:

Malta: studium przypadku w zakresie rozwoju i upadku cywilizacji

Dowody pochodzące ze starożytnych próbek pyłku zbóż oraz informacje uzyskane z badań procesu erozji i ścinki drzew umożliwiły wspieranym ze środków UE naukowcom stworzenie jak dotąd najbardziej przejrzystego obrazu złożonej i nieznanej historii starożytnej Malty. Odkrycia mogą nam pomóc zrozumieć czynniki, które przyczyniają się do trwania lub upadku kultur.

Pierwsi osadnicy przybyli na Maltę co najmniej 700 lat wcześniej, niż dotychczas sądzono, co wiemy dzięki przełomowym badaniom prowadzonym w ramach projektu Fragsus (Fragility and sustainability in restricted island environments: adaptation, cultural change and collapse in prehistory). „Malta przeżyła dwa lub trzy okresy osadnictwa, przy czym możliwe, że przerwy w zasiedleniu przez ludzi trwały w sumie nawet 1000 lat”, informuje nas koordynator projektu prof. Caroline Malone z Queen's University Belfast w Zjednoczonym Królestwie. „Nikt tego nigdy wcześniej nie brał pod uwagę. W rzeczywistości niewiele badań poświęcono zrozumieniu, dlaczego w przypadku małych wysp niektóre próby kolonizacji zawodzą, a inne kończą się powodzeniem”. Był to kluczowy cel projektu Fragsus, w ramach którego zbadano wpływ pierwszych osad ludzkich na środowisko Malty, biorąc pod uwagę szybkość procesu wylesienia, erozji i degradacji wyspy. Wyniki badań wywołały żywe zainteresowanie Maltą, gdzie turystyka stanowi centralny element gospodarki. Potencjalnie mogłyby się przyczynić do lepszej ochrony cennych obiektów dziedzictwa kulturowego i naturalnego, co ma znaczenie na tych silnie zurbanizowanych i gęsto zaludnionych wyspach. Obecnie ponad jedną czwartą wysp pokrywa betonowa zabudowa. W projekcie uczestniczyło około 100 studentów pracujących przy wykopaliskach w terenie, a ponadto stał się on bazą dla pięciu powstających właśnie prac doktorskich. Pomaga to wierzyć, że działania projektu Fragsus będą kontynuowane w przyszłości. Uczestnicy następnego projektu, finansowanego w ramach działań „Marie Curie”, będą mogli korzystać z danych zgromadzonych podczas realizacji projektu Fragsus, co pozwoli im lepiej zrozumieć starożytną przeszłość Malty. Odkrywanie przeszłości Malty Kiedy w 6 tysiącleciu p.n.e. Malta została po raz pierwszy zasiedlona, jej krajobraz wypełniały dziewicze gleby i lasy. Jednakże na przestrzeni wieków krajobraz ten został ogołocony, a ziemia poddana intensywnej uprawie. Z tego niepewnego środowiska wyłoniła się kultura świątynna, która kwitła przez wiele wieków. „Jest coś takiego w małych przestrzeniach geograficznych, co powoduje, że powstają na nich silne i złożone społeczności”, zauważa prof. Malone. „Weźmy chociażby Cypr czy Wyspę Wielkanocną”. Mimo to, po około 2500 lat od zbudowania pierwszej osady, ten wyjątkowy i odizolowany system społeczno-gospodarczy najwyraźniej się załamał. „Na Malcie znajdują się jedne z najbardziej wyjątkowych obiektów archeologicznych w Europie, które nigdy nie zostały w pełni docenione”, z przykrością stwierdza prof. Malone, która spędziła ponad 30 lat na prowadzeniu pionierskich wykopalisk na Wyspach Maltańskich. „Pilnie należało zbadać zagadnienia związane z gwałtownym wzrostem gęstości zaludnienia oraz bogactwa, a także z towarzyszącym mu procesem niszczenia dziedzictwa i krajobrazu wyspy”. Zespół badawczy postawił sobie kilka ambitnych pytań. Oto jedno z nich: Jak w czasach prehistorycznych bardzo mała społeczność wyspiarska zdołała przez tysiąclecia utrzymać tak złożoną kulturę, i czy monumentalne świątynie przyczyniły się do trwałości życia kulturalnego? Projekt Fragsus miał również na celu ustalenie społeczno-gospodarczych lub środowiskowych czynników mających wpływ na załamanie się kultury świątynnej Malty, które mogły spowodować rozpad społeczeństwa lub jego drastyczną transformację. „Próbowaliśmy odpowiedzieć na te pytania, prowadząc badania archeologiczne i wykopaliska, a także czerpiąc dane z próbek gleby zawierających starożytne pyłki i bezkręgowce”, wyjaśnia badaczka. „Projekt okazał się wulkanem pomysłów. Przeanalizowaliśmy również dane dotyczące diety i próbki DNA z dużego kompleksu cmentarnego, aby dzięki temu nadać ludzki wymiar dowodom archeologicznym”. Wreszcie, datowanie radiowęglowe pomogło zespołowi zbudować solidne „kalendarium” zmian zachodzących w różnym czasie na wyspach. Krucha przeszłość, niepewna przyszłość Niektóre znaleziska, będące rezultatem projektu ukończonego w kwietniu 2018 r., są prezentowane na wystawie w Narodowym Muzeum Archeologii w Valletcie, stolicy Malty. Wystawa dobrze oddaje ambicje projektu dotyczące podnoszenia świadomości na temat wyjątkowej i mało znanej historii antycznej Malty, która pod wieloma względami odzwierciedla aktualne problemy środowiskowe gęsto zaludnionych i zurbanizowanych wysp. „Mamy nadzieję, że metody archeologiczne się zmienią”, dodaje prof. Malone. „Podkreśliliśmy znaczenie zbierania próbek DNA i udowodniliśmy, że można to z powodzeniem robić nawet w południowej Europie. Wcześniej panowało przekonanie, że badanie DNA na tych terenach uniemożliwiają uszkodzenia wywołane wysokimi temperaturami”. Wyniki projektu będą publikowane jeszcze przez jakiś czas, a zdigitalizowane szczątki ludzkie mogą być wykorzystywane do dalszych badań. „Mamy nadzieję, że projekt Fragsus będzie miał trwały wpływ na prace konserwatorskie prowadzone na Malcie i że zostaną one w przyszłości przyspieszone”, podkreśla prof. Malone.

Słowa kluczowe

Fragsus, Malta, wyspa, zmiana klimatu, historia, społeczeństwo, cywilizacja, społeczność, wieś, ochrona, archeologia, DNA, uprawa, wylesienie, erozja

Znajdź inne artykuły w tej samej dziedzinie zastosowania