Zaawansowane technologie do produkcji szczepionek nowej generacji
Aby skutecznie zapobiegać, a być może nawet zwalczać nowo pojawiające się i nieokiełznane dotąd choroby zakaźne, takie jak grypa i gruźlica, konieczne jest wykorzystanie pełnego potencjału układu odpornościowego człowieka. Unijny projekt o nazwie ADITEC (Advanced immunization technologies) umożliwił realizację tego ambitnego założenia, posługując się podejściem wielodyscyplinarnym opartym na biologii systemowej celem opracowania niezbędnych, skutecznych technologii immunizacji. Dopasowanie do dynamicznego zbioru chorób i środowisk Prof. Donata Medaglini, koordynatorka naukowa projektu, wyjaśnia, w jaki sposób naukowcy z 42 instytucji partnerskich w 13 różnych krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych połączyli swoje siły, aby to osiągnąć. „Nowatorskie technologie immunizacji, adiuwanty, wektory i mechanizmy podawania, a także zoptymalizowane materiały szczepionkowe i metody szczepień dostosowane do potrzeb różnych grup wiekowych połączono w zestaw zaawansowanych pod względem technologicznym narzędzi, które znacznie pogłębią naszą wiedzę o zwalczaniu chorób”. Nowe technologie opracowane przez zespół ADITEC zostały ponadto szeroko udostępnione. Dostęp do biobanku inicjatywy ADITEC przechowującego próbki z badań klinicznych został przyznany nie tylko partnerom projektu, lecz także całemu środowisku naukowemu. Prof. Medaglini zauważa, że „doprowadziło to do powstania nowego ekosystemu współpracy, w którym europejski sektor naukowy i przemysłowy pełni funkcję globalnego inicjatora innowacji”. Wyjątkowa skala i zakres badań klinicznych Testowany bezpośrednio na modelach zwierzęcych i wzbogacony o strategie prime-boost mechanizm działania wspomnianych technologii został przeanalizowany w badaniach przedklinicznych i klinicznych. W ramach projektu przeprowadzono 12 badań klinicznych z udziałem ponad 700 ochotników oraz wsparto proces tworzenia stosownych przepisów i norm międzynarodowych dotyczących nowatorskich technologii. Tak rozległy charakter badań w zestawieniu z ich wyjątkową formą wniósł duży wkład w rozwój branży szczepionek. „Dzięki nawiązanej współpracy i wymianie pomysłów między specjalistami z różnych dziedzin badawczych, które zwiększyły naszą konkurencyjność w obrębie sektora, zespół ADITEC mógł powołać do życia europejską inicjatywę na rzecz szczepionek – European Vaccine Enterprise” – zauważa dr Rino Rappuoli, koordynator projektu. Od powszechnie występujących chorób po te zaniedbywane Wciąż stoimy przed koniecznością opracowania skuteczniejszych szczepionek przeciw grypie, a w fazie badań przedklinicznych i klinicznych przetestowano szczepionki wykorzystywane w programach szczepień rutynowych, włączając w to szczepionki żywe atenuowane oraz te z adiuwantami i bez nich. Umożliwiło to zbadanie odpowiedzi immunologicznych na zróżnicowane materiały szczepionkowe w różnych grupach wiekowych – od noworodków po osoby starsze. Zakończone powodzeniem pierwsze badanie nad szczepionkami przeciwgrypowymi z adiuwantem dla małych dzieci prowadzone z perspektywy biologii systemowej pozwoliło rozpocząć bardziej zintensyfikowaną próbę, również z udziałem niemowląt. Wyniki opublikowano na stronach PNAS oraz Front. Immunol. Shigella sonnei jest zaniedbywanym przez medycynę patogenem, chociaż każdego roku prowadzi do ponad pół miliona zgonów w wyniku zachorowań na czerwonkę. Nowa szczepionka przeciwko szczepowi S. sonnei, wykorzystująca technologię uogólnionych modułów antygenów błony komórkowej (GMMA), pomyślnie przeszła testy w badaniu klinicznym fazy I i dzięki wsparciu projektu ADITEC wkroczyła w fazę II z udziałem endemicznej ludności afrykańskiej. Dalszy rozwój kliniczny szczepionki jest obecnie możliwy dzięki zewnętrznym dotacjom z Fundacji Billa i Melindy Gates. Podstawy konkurencyjnej pozycji Europy w branży szczepionek Zapewnienie zrównoważonego rozwoju sektora produkcji szczepionek w Europie wymaga fundamentów w postaci rzetelnych, ustrukturyzowanych programów szkolenia. W ramach projektu wdrożono profesjonalne programy kształcenia dla ponad 100 studentów, a także dla 210 doktorów/badaczy po studiach doktoranckich. Filozofia współpracy wyznawana przez zespół inicjatywy ADITEC zapewnia synergię niezbędną do osiągnięcia doskonałości, która przyciągnie kolejnych inwestorów, zapewniając rozwój szczepionek w długoterminowej perspektywie. O przyszłym sukcesie podejścia prezentowanego przez ADITEC świadczy również siedem patentów, ponad 265 publikacji w renomowanych, międzynarodowych czasopismach naukowych i 10 protokołów ustaleń z unijnymi i amerykańskimi organizacjami działającymi w branży szczepionek, jak wyszczególniono w dogłębnej analizie zamieszczonej w publikacji Scientific and Socio-economic Impact of the ADITEC Project. Dr. Rino Rappuoli podsumowuje spektakularny sukces projektu, uwzględniając perspektywy na przyszłość. „Łącząc w sobie bogaty wachlarz kultur naukowych i etosu badawczego, inicjatywa ADITEC nie tylko umocniła konkurencyjność Europy, lecz także dalej będzie przyczyniać się do jej wzrostu. Patrząc z tej perspektywy, projekt ten stanowi bardzo udany eksperyment partnerstwa publiczno-prywatnego, który może stać się wzorem dla przyszłych inicjatyw”.
Słowa kluczowe
ADITEC, szczepionki, badania kliniczne, adiuwant, biologia systemowa
