Nowe spojrzenie na międzynarodowy handel europejskimi manuskryptami doby średniowiecza
Pierwsza połowa XX wieku była czasem rozkwitu handlu średniowiecznymi manuskryptami. Stała podaż nowych dzieł trafiających na rynek z arystokratycznych bibliotek, których właściciele wyprzedawali je w celu zdobycia środków na utrzymanie posiadłości ze względu na zawirowania dotyczące cen produktów rolnych, spotkała się z rosnącym popytem ze strony nowobogackich przedstawicieli sektora przemysłu, w tym zamożnych Amerykanów budujących biblioteki podobne do tych w Europie. „Tysiące rękopisów trafiło do prywatnych kolekcji i zbiorów, w których pozostają do dziś”, wyjaśnia Laura Cleaver, profesor studiów nad rękopisami na Uniwersytecie Londyńskim. „Jednak pomimo spadku ich liczby w rękach prywatnych kolekcjonerów, handel nimi nie ustał”, zauważa. W ramach projektu CULTIVATE MSS, finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych, Cleaver wraz z zespołem przeanalizowała wartości ekonomiczne i kulturowe przypisywane tym książkom, aby ocenić wpływ handlu tymi rękopisami na idee związane z kulturą europejską. Dzięki multidyscyplinarnym metodom badacze przeanalizowali rolę naukowców, handlarzy i kolekcjonerów w procesie powstawania zbiorów oraz ich wpływ na kulturę świata anglojęzycznego.
Analiza materiałów archiwalnych
W ramach prac zespół stworzył ponad 15 000 nowych rekordów w bazie danych Schoenberg Database of Manuscripts (ang. bazie danych rękopisów im. Schoenberga) i uzupełnił przeszło 20 000 istniejących wpisów. „W szczególności dodaliśmy wiele informacji pochodzących z niepublikowanych dotychczas źródeł archiwalnych, tworząc w ten sposób najbardziej szczegółowy opis przepływu rękopisów na początku XX wieku”, dodaje Cleaver, koordynatorka projektu CULTIVATE MSS. Dokonana niedawno masowa cyfryzacja manuskryptów pomogła zespołowi zweryfikować informacje, a następnie zlokalizować dzieła. „Było to szczególnie istotne podczas pandemii, kiedy nie mieliśmy dostępu do bibliotek”, mówi Cleaver.
Aktywny wkład kolekcjonerek
Zespół odkrył, że archiwa księgarzy są szczególnie bogatym źródłem informacji na temat przepływu rękopisów, a sami księgarze odegrali niezwykle istotną rolę w całym procesie, polecając rękopisy, umożliwiając ich zakup oraz przekazując informacje. „Udało nam się ustalić, że kobiety były aktywne na wszystkich polach handlu tymi dziełami. Wśród nich były bogate kolekcjonerki, takie jak Isabella Stewart Gardner, wdowy i córki, które sprzedawały rodzinne biblioteki, bibliotekarki i księgarki, zarówno prowadzące firmy, jak Alice Millard, jak i pracujące w sklepach”, mówi Cleaver. Analiza wykazała również, że gusta najbogatszych kolekcjonerów podniosły ceny niektórych dzieł, zwłaszcza zdobionych książek, ograniczając ich dostępność dla mniej zamożnych osób i instytucji.
Wpływ wojen na handel manuskryptami
Wydarzenia na świecie mogą mieć ogromny wpływ na handel. W 1914 roku handel manuskryptami kwitł, częściowo ze względu na popyt ze Stanów Zjednoczonych, jednak po wybuchu I wojny światowej rynek niemal całkowicie się załamał. „Kupowanie luksusowych przedmiotów przestało być akceptowane przez społeczeństwo”, zauważa Cleaver. Sytuację zmieniły aukcje na rzecz Czerwonego Krzyża, które sprawiły, że zakup drogich, niepotrzebnych przedmiotów zaczął mieć charakter patriotyczny. Hiperinflacja w Niemczech w latach 20. XX wieku oraz globalny kryzys gospodarczy lat 30. XX wieku wpłynęły istotnie na handel, natomiast ucieczka żydowskich księgarzy z Niemiec w tym okresie przyczyniły się do transportu książek i wiedzy specjalistycznej do Zjednoczonego Królestwa i Stanów Zjednoczonych. Rozwój badań wczesnych ksiąg drukowanych W 2023 roku zespół zaprezentował swoje prace na konferencji poświęconej Szekspirowi, które posłużyły rozwojowi badań porównawczych z obrotem ksiąg drukowanych od XVI do XX wieku. „Wiele bibliotek i wielu historyków książki było zainteresowanych naszymi pracami. Wciąż odkrywamy nowe źródła archiwalne, zatem jest jeszcze wiele do zrobienia”, dodaje Cleaver.
Słowa kluczowe
CULTIVATE MSS, rękopisy, średniowiecze, handel, rozkwit, wojna, książki drukowane, kobiety, kolekcjonerzy
