Podnoszenie kompetencji cyfrowych w dziedzinie zdrowia
W czasach niezwykle szybko postępującej transformacji cyfrowej szerzenie się informacji zdrowotnych wprowadzających w błąd stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. Przestrzenie internetowe, w których algorytmy przedkładają trafność nad poprawność, oferują idealne warunki pod tworzenie się „społeczności epistemicznych” – grup zjednoczonych pod sztandarem wspólnych przekonań, nierzadko opartych na mylnych informacjach. W obrębie takich społeczności alternatywne sposoby oceny informacji mogą kształtować wybory poszczególnych osób i sposób ich reagowania na zalecenia lekarskie.
Postawa wobec internetowych treści na temat zdrowia
Realizowany przy wsparciu działań „Maria Skłodowska-Curie” (MSCA) projekt SOS TIPS koncentrował się na opracowaniu narzędzi i ram służących podnoszeniu kompetencji cyfrowych w dziedzinie zdrowia, w szczególności pod kątem poprawy sposobu wyszukiwania i oceny internetowych informacji na temat zdrowia. „Naszym celem jest zmniejszenie ryzyka związanego z mylnymi informacjami zdrowotnymi i poprawa bezpieczeństwa pacjentów poprzez wyposażenie ich w umiejętności w zakresie krytycznej oceny informacji zdrowotnych zamieszczanych w sieci”, wyjaśnia Szilvia Zörgő, stypendystka MSCA. Uczestnicy projektu SOS TIPS stworzyli pionierską metodę analizy sposobu, w jaki użytkownicy internetu oceniają cyfrowe treści dotyczące zdrowia. Opracowane przez nich ramy badawcze obejmują wiele metod, takich jak śledzenie ruchów gałek ocznych, analiza interakcji człowiek-komputer i jakościowe informacje zwrotne. To innowacyjne podejście, określane mianem jakościowego/ujednoliconego badania przejść między stanami (ang. qualitative/unified exploration of state transitions, QUEST), pozwala na rejestrowanie zachowań związanych z poszukiwaniem informacji online w czasie rzeczywistym i oferuje naukowcom możliwość dokładniejszego poznania procesów poznawczych stojących za oceną informacji zdrowotnych. Korzystając z metodologii QUEST, naukowcy zbadali zachowanie dwóch grup o różnych przekonaniach dotyczących zdrowia: sceptyków szczepień i zwolenników medycyny alternatywnej. Wyniki tego badania wskazały, w jaki sposób użytkownicy poszukują, interpretują i stwierdzają wiarygodność informacji dotyczących zdrowia. Jak się okazuje, uczestnicy badania często dokonywali oceny informacji na podstawie szeregu wskaźników, takich jak data publikacji, powiązania autorów czy obecność reklam. Ustalenia te, zwłaszcza w kontekście kompetencji cyfrowych w dziedzinie zdrowia, mogą pomóc w opracowaniu wytycznych dotyczących „inteligentnego wyszukiwania” przeznaczonych dla zróżnicowanych grup użytkowników, w tym osób wrażliwych posiadających mniejsze umiejętności cyfrowe w tym zakresie.
Innowacje metodologiczne
Metoda QUEST została opracowana jako część powtarzalnego, opartego na otwartym kodowaniu zestawu ROCK – otwartego pakietu R umożliwiającego systematyczną analizę danych jakościowych i ilościowych. Ponadto zespół stworzył narzędzie SQAFFOLD – ramy organizacji i licencjonowania plików wspierające model otwartej nauki. SQAFFOLD pomaga naukowcom w dokumentowaniu i uzasadnianiu swoich wyborów dotyczących metodologii, sprawiając, że cały proces badawczy staje się przejrzysty i zrównoważony. Zestaw narzędzi ROCK oraz narzędzie SQAFFOLD są publicznie dostępne oraz przyjazne dla użytkownika, nawet dla osób, które nie znają języka programowania R. Zestaw narzędzi zawiera interfejs iROCK, który ułatwia naukowcom nieposiadającym doświadczenia w kodowaniu efektywne korzystanie z dostępnych zasobów.
Znaczenie projektu i przyszłe działania
Inicjatywa SOS TIPS stanowi fundament pod przyszłe badania nad zachowaniami związanymi z wyszukiwaniem informacji zdrowotnych w internecie i podejmowaniem lepszych decyzji dotyczących zdrowia. W uznaniu zaangażowania w otwartą naukę uczestnicy projektu otrzymali nagrodę w dziedzinie otwartej nauki przyznawaną przez Sieć Młodych Europejskich Uniwersytetów Badawczych (Young European Research Universities Network, YERUN). Dzięki nowym środkom pozyskanym od rządu holenderskiego zespół projektu zamierza kontynuować prace nad doskonaleniem funkcjonalności i zwiększeniem użyteczności interfejsu iROCK. Ponadto przeprowadzone zostanie kolejne badanie poświęcone wytycznym dotyczącym „inteligentnego wyszukiwania” i ich dostosowaniu do kompetencji cyfrowych w dziedzinie zdrowia, co w ostatecznym rozrachunku może stać się podstawą dla interwencji w zakresie podnoszenia kompetencji w zakresie zdrowia. Co ważne, przyszłe prace będą wspierać misję, z jaką w swoją podróż wyruszył zespół projektu SOS TIPS – polega ona na rozwijaniu otwartej nauki i promowaniu przejrzystości w badaniach jakościowych.
Słowa kluczowe
SOS TIPS, informacje zdrowotne, kompetencje cyfrowe w dziedzinie zdrowia, QUEST, SQAFFOLD, iROCK, język programowania R