Japońska emigracja do Chin i Ameryki Łacińskiej w rytmie tanga
Na początku XX wieku tango zaczęło odgrywać rolę ważnego pomostu kulturowego między kontynentami, ucieleśniającego z jednej strony ekspresję artystyczną i wymianę muzyczną, a z drugiej polityczne strategie oraz historie o pamięci i poczuciu straty. Rola muzyki tanga w japońskiej emigracji do Chin i Ameryki Łacińskiej w latach 1920–1945 była w dużej mierze pomijana, ale projekt badawczy CEJaMS, realizowany przy wsparciu programu działania „Maria Skłodowska-Curie”, właśnie zaczął ujawniać jej historyczne bogactwo. „Osobiste historie japońskich muzyków tanga, którzy migrowali lub podróżowali do Szanghaju i Mandżurii w latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku, pokazują biograficzne i dźwiękowe powiązania między Ameryką Łacińską a Azją Wschodnią, poza typowym nurtem wymiany muzycznej Wschód-Zachód” — stwierdza Yuiko Asaba, etnomuzykolożka i koordynatorka projektu CEJaMS. „Przed naszym projektem tej ważnej historii poświęcono bardzo mało uwagi naukowej ze względu na niedobór źródeł pierwotnych, z których wiele zostało utraconych i zniszczonych podczas II wojny światowej i po niej”.
Tango w Japonii i polityka migracyjna
Począwszy od końca XIX wieku w japońskim społeczeństwie rozwijała się coraz większa fascynacja zamorskimi krainami, napędzana przez rządowe kampanie proemigracyjne prowadzone w ramach ekspansji kolonialnej. Plan umiędzynarodowienia kraju powstał w wyniku romantyzacji obcych krajów i dychotomii między wyspą (Japonią) a kontynentami. „Tango stało się potężnym narzędziem audiowizualnym, pojawiającym się w towarzystwie melodramatycznego słownictwa w popularnej prasie i filmach w Japonii, co jeszcze bardziej podsycało japońskie zainteresowanie krajami Ameryki Łacińskiej, skłaniając wiele osób do emigracji” — wyjaśnia Asaba. CEJaMS przeanalizował doświadczenia japońskich muzyków tanga w okupowanych przez Japonię Chinach poprzez badania archiwalnych i ustnych źródeł historycznych w Morioka, Kioto, Tokio, Gifu i Nara, japońskich miastach, w których mieszkali rozmówcy — byli muzycy występujący w lokalach tanecznych i ich potomkowie. W miarę postępów projektu okazywało się, że japońscy muzycy tanga krążyli między Szanghajem a Mandżurią od lat 30. do 40. ubiegłego wieku.
Znaczenie Mandżurii dla japońskich muzyków tanga
Japońscy muzycy tanga postrzegali w szczególności Mandżurię jako „autentyczne muzycznie” miejsce w Chinach z miastami pełnymi możliwości — wizja ta była wzmacniana przez Japonię z powodów politycznych. W regionie tym dostępnych było wiele partytur tanga sprowadzanych z Argentyny, co było możliwe między innymi dzięki złagodzonemu systemowi opodatkowania importu w porcie Dalian w latach trzydziestych XX wieku. To właśnie w Mandżurii wielu japońskich muzyków po raz pierwszy zetknęło się z bandoneonem, „gwiazdorskim” instrumentem tanga, a także z zapisem nutowym tanga argentyńskiego. „Wielu japońskich muzyków tanga, którzy żyli i pracowali w Mandżurii w latach 1935–1946, stało się pionierami tanga w Japonii po II wojnie światowej, a niektórzy z nich wyemigrowali w tym czasie do Argentyny i Chile, co wskazuje na szerszą wymianę muzyczną poza europejsko-amerykańskim Zachodem” — dodaje Asaba. Poza muzycznym doświadczeniem japońskich muzyków tanga w Chinach CEJaMS ukazał również wątki napięcia i straty, zawarte w historiach ich migracji. „Podczas projektu wypłynęły nieoczekiwane kwestie pamięci i płci, ponieważ wiele japońskich byłych muzyczek odmówiło dyskusji na temat pobytu swojego i swoich rodzin w Mandżurii ze względu na traumatyczne doświadczenia towarzyszące «wyjściu» Japonii z regionu podczas sowieckiej inwazji na Mandżurię w sierpniu 1945 roku” — wyjaśnia. Kulminacją projektu jest nowa książka Asaby poświęcona tangu w Japonii. Asaba prowadzi obecnie, w oparciu o projekt CEJaMS, nowe badania nad muzycznymi powiązaniami Azji i Ameryki Łacińskiej w XX wieku.
Słowa kluczowe
CEJaMS, tango, japońska emigracja, Chiny, Ameryka Łacińska
