Nowe, innowacyjne podejścia do bezpieczniejszego odkrywania leków
Ocena bezpieczeństwa nowych kandydatów na leki przed rozpoczęciem badań klinicznych jest krytycznym etapem opracowywania leków. Cały proces jest ryzykowny i kosztowny; wprowadzenie na rynek tylko jednego leku może kosztować około 1 miliarda euro. Kluczowym elementem oceny bezpieczeństwa leków są potencjalne zdarzenia niepożądane związane z układem sercowo-naczyniowym. Nawet jeśli lek tylko minimalnie zwiększa ryzyko zawału serca, jego wpływ w przypadku dużych populacji może być katastrofalny. „Rośnie również świadomość, że leki przeciwnowotworowe mogą mieć długotrwały lub opóźniony wpływ na układ sercowo-naczyniowy” — mówi koordynator projektu INSPIRE, Pieter-Jan Guns z Uniwersytetu w Antwerpii w Belgii. „W związku z tym istnieje niebezpieczeństwo, że dzisiejsi pacjenci z rakiem mogą stać się jutrzejszymi pacjentami z niewydolnością serca”.
Oceny leków pod kątem bezpieczeństwa sercowo-naczyniowego
Ogólnym celem projektu INSPIRE, wspieranego przez program działania „Maria Skłodowska-Curie”, było przyspieszenie oceny bezpieczeństwa sercowo-naczyniowego potencjalnych leków. „Mamy tu dwie kluczowe kwestie” — zauważa Guns. „Po pierwsze, czy lek wyrządzi natychmiastową szkodę ochotnikom? Po drugie, czy w dłuższej perspektywie lek będzie stanowił zagrożenie dla pacjentów?”. Aby znaleźć odpowiedź na te kluczowe kwestie, w ramach projektu rozpoczęto badanie innowacyjnych technologii oraz przyglądano się dysfunkcjom układu sercowo-naczyniowego wywołanym przez leki. „To był projekt szkoleniowy” — dodaje Guns. „Sprowadziliśmy 15 doktorantów, którzy dostali okazję, aby współpracować z przemysłem i środowiskiem akademickim”. Wśród partnerów przemysłowych znalazły się nie tylko firmy farmaceutyczne, ale także innowacyjni specjaliści ds. technologii skupieni na opracowywaniu narzędzi do lepszego badania efektów sercowo-naczyniowych, a także grupy rzecznicze pacjentów.
Przeprogramowywanie komórek, dobrostan zwierząt i chemioterapia
Badanie zostało zbudowane wokół czterech kluczowych klastrów. Pierwszy z nich dotyczył przeprogramowania ludzkich komórek skóry tak, aby stały się komórkami mięśnia sercowego w laboratorium, które mogłyby zostać wykorzystane do testowania leków. „Kluczową zaletą tej techniki jest to, że są to komórki ludzkie, a nie zwierzęce” — wyjaśnia Guns. „Nie ma żadnych problemów z translacją wyników. Istnieje również możliwość wykorzystania komórek pochodzących od danego pacjenta”. Drugi klaster technologiczny skupiał się na opracowywaniu nowych sposobów minimalizowania stresu u zwierząt. Opracowano m.in. nowe czujniki do monitorowania parametrów serca zwierząt żyjących razem. W normalnych sytuacja zwierzęta te byłyby trzymane oddzielnie, co budzi pytania na temat ich dobrostanu. W międzyczasie doktoranci pracujący przy trzecim klastrze badali sposoby lepszej oceny kwestii takich jak nadciśnienie. Opracowano nowe modele do pomiaru sztywności tętnic i przepływu krwi. W czwartym klastrze białko o nazwie SERPINA3 zostało zidentyfikowane jako skuteczny biomarker do identyfikacji pacjentów zagrożonych dysfunkcją układu sercowo-naczyniowego spowodowaną przez leki chemioterapeutyczne.
Eksperci ds. oceny bezpieczeństwa leków nowej generacji
To tylko niektóre z rezultatów uzyskanych w ramach projektu. Guns ma nadzieję, że te obiecujące wyniki będą kontynuowane, gdy doktoranci będą rozwijać swoje kariery. I rzeczywiście, projekt miał również niezwykle pozytywny wpływ na szkolenie kolejnego pokolenia ekspertów w dziedzinie oceny bezpieczeństwa leków. Troje studentów obroniło już swoje prace doktorskie, a pozostałe osoby zamierzają obronić je w nadchodzącym roku. Zorganizowano również pięć bardzo udanych szkół letnich, w których wzięli udział studenci, pracownicy naukowi i eksperci branżowi. „Informacje zwrotne były bardzo pozytywne, a Letnia Szkoła INSPIRE będzie kontynuowana w nadchodzących latach” — zapowiada Guns. „Byliśmy w stanie wyjaśnić bezpieczeństwo leków w procesie ich opracowywania i przedstawić pewne perspektywy zawodowe, co spotkało się ze sporym uznaniem uczestników”.
Słowa kluczowe
INSPIRE, leki, pacjenci, układ sercowo-naczyniowy, komórki, chemioterapia, rak, biomarker