Równy start: zwalczanie nierówności edukacyjnych
Wprawdzie systemy edukacji w Europie służą jako punkt odniesienia dla innych regionów świata, wciąż pozostaje wiele do zrobienia, jeśli chodzi o wyrównywanie szans. Jest to jeden z głównych celów programu ramowego „Horyzont 2020” – „Europa w zmieniającym się świecie”. Cel ten odnosi się zwłaszcza do szczególnie wrażliwych grup społecznych i ich dostępu do kształcenia. Dlatego też założeniem finansowanego przez Unię Europejską projektu PIONEERED, prowadzonego przez Uniwersytet w Luksemburgu, jest zidentyfikowanie i wdrożenie innowacyjnych polityk i praktyk dążących do zniwelowania wspomnianych nierówności. Zespół odpowiedzialny za realizację projektu nie tylko skupił się na mapowaniu źródeł nierówności edukacyjnych i analizie polityk krajowych, ale także starał się dokładniej przyjrzeć sposobowi opracowania i wdrażania niektórych z tych pionierskich strategii w państwach członkowskich UE.
Utrzymujące się niekorzystne czynniki strukturalne
Badania w ramach projektu opierały się na czterech filarach: opracowaniu innowacyjnych ram metodologicznych i mapowaniu stanu badań, przeprowadzeniu analizy polityki, analizie danych celem zidentyfikowania nierówności międzysektorowych oraz badaniu praktyk stosowanych w szkołach i placówkach edukacji nieformalnej. Projekt zakończył się w lutym 2024 roku, przynosząc szereg cennych rezultatów. Zespołowi udało się dowieść prawdziwości swojej hipotezy, zakładającej, że w europejskich systemach edukacji wciąż istnieją wyraźne nierówności edukacyjne, ale zdaniem uczonych to nie wystarczy. Jak nadmienia Andreas Hadjar, koordynator projektu PIONEERED, najbardziej wrażliwymi grupami w systemach edukacji, cierpiącymi z powodu najbardziej niekorzystnych warunków, są uczniowie z rodzin o niskim statusie społeczno-ekonomicznym lub rodzin migrantów. „Kolejnymi kategoriami związanymi z nierównym dostępem do edukacji są między innymi płeć i niepełnosprawność”, wskazuje Hadjar, profesor socjologii edukacji na Uniwersytecie w Luksemburgu. Aby osiągnąć cele projektu, zespół zastosował innowacyjne metody mieszane, angażując przy tym międzynarodową grupę naukowców wywodzących się z różnych dyscyplin i wykorzystujących różne metodologie. Jednak ze względu na innowacyjność tego podejścia stanowiło ono spore wyzwanie dla wszystkich zaangażowanych badaczy. Mimo to zastosowanie wielopoziomowej, intersekcjonalnej perspektywy opartej na indywidualnym przebiegu życia okazało się niezwykle korzystne. „Mapowanie nierówności w różnych krajach na różnych etapach kształcenia i w odniesieniu do różnych zmiennych dotyczących wyników wymagało szeroko zakrojonej harmonizacji danych. Aby uzyskać kompleksowy obraz tego, jak walczyć z nierównościami, na wielu etapach projektu PIONEERED zaangażowano interesariuszy, decydentów i praktyków”, komentuje Hadjar.
Przewodnik po nierównościach
Ciekawą decyzją było zastosowanie nietypowej metody, nazwanej „wycieczkami z przewodnikiem”. Ale co się kryje za tą nazwą w tym konkretnym kontekście? Po pierwsze, zespół skonsultował wybór pionierskich instytucji z zainteresowanymi stronami. Następnie przeprowadzono wywiady z przedstawicielami tych instytucji, a w kolejnym kroku dano pracownikom tych instytucji szansę na wyjaśnienie swoich strategii. Na tym etapie zorganizowano również grupy dyskusyjne. A następnie zespół omówił uzyskane wyniki z zainteresowanymi stronami. Do skutecznych strategii zaliczono te ukierunkowane na „budowanie mostów” – na przykład między szkołami uważanymi za placówki edukacji formalnej, ośrodkami opieki dziennej zaliczanymi do kształcenia pozaformalnego oraz rodzinami lub społecznościami, które uznano za miejsca nauczania nieformalnego. Kolejnymi korzystnymi strategiami były wysokiej jakości kształcenie nauczycieli oraz bardziej włączające systemy szkolnictwa. Hadjar zauważa: „Ponieważ wiele obiecujących praktyk ma charakter pilotażowy, nie są one powszechnie wprowadzane, a co za tym idzie ich wpływ jest raczej niewielki i należy go zwiększyć. Co więcej, badania ewaluacyjne są nadal rzadkie i nie obejmują wielu z tych polityk i praktyk, których celem jest niwelowanie nierówności”. Obecnie zespół planuje kilka kolejnych działań. Ich rezultaty zostaną przedstawione i przedyskutowane na spotkaniu z krajowymi politykami, przedstawicielami związków zawodowych nauczycieli i innymi zainteresowanymi stronami. Trwa już współpraca z uczestnikami innych inicjatyw finansowanych ze środków unijnych, w tym projektu Inclusion4Schools, należącego do kategorii działań koordynacyjnych i wspierających. Z kolei na 2026 lub 2027 rok zaplanowano konferencję z udziałem partnerów projektu PIONEERED i innych naukowców zainteresowanych tematyką nierówności edukacyjnych. Wśród przyszłych inicjatyw są nowe projekty, szkolenia dla nauczycieli i dalsza współpraca między naukowcami i zainteresowanymi stronami. Ponieważ zespół kontynuuje promowanie swoich wyników wśród szerokiego grona odbiorców i planuje realizację kolejnych inicjatyw, spuścizna projektu PIONEERED obiecuje realizację ambitnej wizji, jaką są bardziej włączające i sprawiedliwe systemy edukacji w całej Europie.
Słowa kluczowe
PIONEERED, grupy szczególnie wrażliwe, nierówności, szkolnictwo włączające, niekorzystne czynniki strukturalne, edukacja włączająca