Jak przekonać mieszkańców Europy do poprawy efektywności energetycznej?
Realizacja przez Europę ambitnych celów, w szczególności stania się pierwszym neutralnym dla klimatu kontynentem na świecie, wymaga od mieszkańców większej świadomości dotyczącej zużycia energii oraz wypracowania nawyków mających na celu jej oszczędzanie. Proponowane obecnie działania często mają charakter uniwersalny, a dodatkowo wydają się mieć ograniczoną skuteczność w zakresie stałej zmiany przyzwyczajeń. „Tradycyjne metody promowania efektywności energetycznej są często projektowane w oparciu o częściowe zrozumienie, w jaki sposób różne działania wpływają na siebie nawzajem, a także w oparciu o sprzeczne dane dotyczące ich skuteczności; to ostatnie jest skutkiem niedostatecznych badań i analiz w rzeczywistych warunkach”, wyjaśnia Filippos Anagnostopoulos, starszy ekspert Instytutu Europejskiej Polityki Energetycznej i Klimatycznej oraz koordynator projektu NUDGE. Wraz z zespołem projektu NUDGE badacz wykorzystał metody z obszaru behawiorystyki w celu opracowania i zbadania zachęt mających na celu promowanie nawyków sprzyjających oszczędzaniu energii. Można wśród nich wymienić między innymi informowanie użytkowników o zużyciu ich sąsiadów lub rówieśników, a także zmianę domyślnych ustawień urządzeń zasilanych energią elektryczną. W ramach prac badacze przeprowadzili kompleksowe badania ankietowe wśród konsumentów, a także randomizowane badania z grupą kontrolną w pięciu państwach członkowskich UE - Belgii, Chorwacji, Niemczech, Grecji i Portugalii. Wybrali także szeroki zakres analizowanych obiektów, obejmujący budynki mieszkalne, społeczności energetyczne i szkoły, a także zróżnicowane modele zużycia energii, parametry demograficzne i społeczno-ekonomiczne. „Badania zrealizowane w ramach projektu NUDGE kładą podwaliny pod stosowanie bodźców behawioralnych w połączeniu ze strategiami, umożliwiając zarówno rządom, jak i podmiotom prywatnym podejmowanie świadomych decyzji”, mówi Anagnostopoulos.
Małe zachęty, duże zmiany
W celu przeanalizowania rzeczywistego wpływu działań, badacze projektu NUDGE zajęli się psychologią oraz czynnikami kontekstowymi wpływającymi na zużycie energii. W tym celu zespół opracował szczegółowe profile użytkowników, które mogą pomóc w lepszym dostosowaniu zachęt oraz przeprowadził doświadczenia w celu oceny ich skuteczności. Badacze wykorzystali w tym celu ankiety, zgromadzili opinie użytkowników i dane z nowoczesnych czujników, inteligentnych liczników, aplikacji mobilnych oraz monitorów jakości powietrza wykorzystywanych w rzeczywistych warunkach. Według ustaleń badaczy interaktywne zachęty pozwoliły na zmniejszenie zużycia energii nawet do 4 % w wybranych scenariuszach, a w przypadku użytkowników korzystających z ustawień automatycznych oszczędności wyniosły nawet do 16 %. W ramach tych analiz zespół odkrył także poważne ograniczenia. Zachęty nie były skuteczne we wszystkich przypadkach, a w przypadku niektórych grup efekty były znikome lub nawet odwrotne niż oczekiwane.
Poza badaniami - ograniczenia zachęt w rzeczywistych warunkach
Prace w ramach projektu NUDGE ujawniły szereg kluczowych ograniczeń zachęt stosowanych w rzeczywistych warunkach. Pierwszym i najważniejszym z nich są sprzeczne priorytety. Członkowie gospodarstw domowych często przedkładają codzienne czynności nad sprawdzanie aplikacji monitorujących zużycie energii. Szczególne okazje, na przykład święta, wpływają na działania na rzecz oszczędzania energii, ponieważ przełamują rutynę i typowe modele zużycia. Czynniki zewnętrzne, na przykład pogoda, mogą również znacząco wpływać na zużycie energii, ograniczając skuteczność zachęt. W ramach badań naukowcy wskazali także czynniki inne niż indywidualne zachowania, które mogą zmniejszać ich efektywność. Niedopasowane przepisy i zachęty prawne mogą zniwelować wpływ zachęt. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy przepisy oferują silniejsze zachęty finansowe motywujące do określonych zachowań.
Wykorzystywanie dopasowanych strategii zachęcania
Z wyników badań wypływa szereg kluczowych wniosków na temat spersonalizowanych bodźców behawioralnych związanych z zagadnieniem efektywności energetycznej. Aby zachęty były skuteczne, muszą być wyraźnie powiązane z konkretnymi zachowaniami, na które mają wpływać. Decydenci muszą również zadbać o to, by stanowiły one uzupełnienie przepisów i mechanizmów rynkowych, nie zaś stały względem nic w opozycji. „Konieczne jest dostrzeżenie potencjalnych konfliktów, dzięki czemu zachęty mogą być wdrażane bez przeszkód”, dodaje Anagnostopoulos. Badania podkreśliły także znaczenie zachęt domyślnych, które wymagają minimalnego wysiłku ze strony użytkownika. Automatyczne ustawienie opcji (na przykład w ustawieniach ładowania pojazdów elektrycznych) może skłonić konsumentów do podejmowania wyborów przekładających się na większą oszczędność energii bez konieczności aktywnego myślenia o ich dokonywaniu. Badacze projektu NUDGE wskazują także kluczową rolę przekazywania konsumentom natychmiastowych informacji zwrotnych na temat ich zużycia energii. „Dzięki wizualizacji danych dotyczących zużycia energii przy pomocy aplikacji lub wyświetlaczy inteligentnych liczników, użytkownicy mogą podejmować świadome decyzje i odpowiednio dostosowywać swoje zachowanie”, zauważa Anagnostopoulos.
Słowa kluczowe
NUDGE, energia, sprawność, bodźce, behawiorystyka, neutralność klimatyczna, dostosowane, strategie
