Troje wspieranych przez UE naukowców zdobywa główną nagrodę w dziedzinach astronomii i matematyki
Jakie tajemnice skrywają wnętrza Słońca i innych gwiazd? W jaki sposób możemy opisać kształty, których nie widać? Tegoroczna Nagroda Crafoorda w dziedzinach astronomii i matematyki trafiła w ręce czworga badaczy, dzięki którym dysponujemy nową wiedzą dotyczącą tych zjawisk.
Odkrycia astronomiczne
Astrofizycy Jørgen Christensen-Dalsgaard (Dania) i Conny Aerts (Belgia) otrzymali tegoroczną Nagrodę Crafoorda w dziedzinie astronomii „za opracowanie metod w dziedzinie asterosejsmologii i ich zastosowanie do badania wnętrza Słońca i innych gwiazd”. Wspólnie z nimi wyróżnienie odebrał także brytyjski astrofizyk Douglas Gough. Celem badań sejsmologicznych jest badanie trzęsień Ziemi oraz samych wstrząsów w celu badania wnętrza naszej planety. Zdobywcy tegorocznej nagrody zastosowali tę koncepcję w dziedzinie astronomii, skupiając się na ruchach zaobserwowanych na powierzchni Słońca i innych gwiazd w celu badania ich wnętrz. Asterosejsmologia to dziedzina nauki zajmująca się badaniem ruchów na powierzchniach gwiazd potęgowanych przez wewnętrzne oscylacje przypominające fale dźwiękowe. Ważną rolę w rozwoju podstaw tej dziedziny odegrał emerytowany profesor Christensen-Dalsgaard. Dzięki wsparciu ze strony finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu ASTERISK, badacz połączył zaawansowane obserwacje oscylacji gwiazd z najnowocześniejszymi metodami modelowania ich zachowania, a także prowadził badania nad chłodnymi gwiazdami o niskiej masie. Dzięki pracom, w których wzięli udział inni badacze, w tym Douglas Gough, w 1995 roku powstała sieć teleskopów GONG, która doprowadziła do nowych odkryć – między innymi ustalenia, że wnętrze Słońca obraca się inaczej niż jego zewnętrzna warstwa. Aerts wykorzystał tę samą metodę do badania odległych gwiazd. Badaczka zajmowała się wnętrzem tych ciał niebieskich oraz ich rozwojem dzięki wsparciu ze strony finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu PROSPERITY, a kilka lat później prowadziła badania nad masywnymi gwiazdami w ramach finansowanego przez UE projektu MAMSIE. Obecnie Aerts realizuje badania dotyczące modelowania masywnych gwiazd w ramach projektu 4D-STAR i dzięki otrzymanym w jego ramach grantom naukowym. Badaczka ma nadzieję, że projekt przyczyni się do skutecznego rozwiązania jednego z największych wyzwań w dziedzinie astrofizyki, czyli problemu dokładnego pomiaru wieku gwiazd – parametru, który byłby źródłem cennych informacji na temat zmian chemicznych zachodzących w gwiazdach na przestrzeni lat oraz procesu powstawania gwiazd i planet.
Osiągnięcia matematyczne
Francuska matematyczka Claire Voisin otrzymała tegoroczną Nagrodę Crafoorda w dziedzinie matematyki za „wybitny wkład w rozwój geometrii złożonej i algebraicznej, między innymi teorii Hodge'a, cykli algebraicznych i geometrii hiperkählerowskiej”. Prace badaczki poświęcone dziedzinie geometrii algebraicznej zaowocowały postępami w rozwiązaniach dotychczas nierozwiązanych działań, takich jak problem Kodairy. Voisin była również czołową badaczką zajmującą się hipotezą Hodge'a, która stanowiła główny nierozwiązany problem w dziedzinach geometrii algebraicznej i złożonej. Opracowała także nową metodę określania wymierności kształtów geometrycznych. Korzystając ze wsparcia ze strony Unii Europejskiej w ramach projektu HyperK, badaczka pracuje również nad rozwojem geometrii hiperkählerowskiej i jej popularyzacją we współczesnej matematyce. Jej osiągnięcia, dzięki którym wiemy, że grawitacja zakrzywia zarówno przestrzeń, jak i czas, a dodatkowo cały Wszechświat jest zakrzywiony, pomogły rozwinąć wiedzę naukową i zmienić świat. Prace w ramach projektów PROSPERITY (Probing Stellar Physics and Testing Stellar Evolution through Asteroseismology), ASTERISK (ASTERoseismic Investigations with SONG and Kepler) oraz MAMSIE (Mixing and Angular Momentum tranSport of massIvE stars) dobiegły końca. Prace w ramach projektu HyperK (Modern Aspects of Geometry: Categories, Cycles and Cohomology of Hyperkähler Varieties) dobiegną końca w 2026 roku, z kolei realizacja projektu 4D-STAR (Lifting stellar structure and evolution to higher dimensions in the era of space asteroseismology) jest zaplanowana do 2029 roku. Więcej informacji: projekt 4D-STAR strona projektu MAMSIE projekt PROSPERITY projekt ASTERISK projekt HyperK
Słowa kluczowe
4D-STAR, MAMSIE, PROSPERITY, ASTERISK, HyperK, Nagroda Crafoorda, astronomia, matematyka, Claire Voisin, Conny Aerts, Jørgen Christensen-Dalsgaard, gwiazda, asterosejsmologia, algebra, geometria