Dwoje naukowców finansowanych ze środków Unii Europejskiej wyróżnionych za wyjątkowe osiągnięcia w dziedzinie astrofizyki
Pierwszym laureatem Nagrody Kavli w dziedzinie astrofizyki finansowanym ze środków Unii Europejskiej był Andrew Fabian, który otrzymał to wyróżnienie w 2020 roku za swoje przełomowe badania w dziedzinie astronomii rentgenowskiej. Dwa lata później nagroda w tej samej dziedzinie powędrowała do amerykańskiego badacza Rogera Ulricha oraz dwójki naukowców z Europy – Conny Aerts i Jørgena Christensena-Dalsgaarda. Trójka tegorocznych laureatów nagrody w dziedzinie astrofizyki otrzymała to wyjątkowe wyróżnienie za swoje „pionierskie badania oraz kluczową rolę w rozwoju heliosejsmologii i asterosejsmologii”. W czasie internetowej transmisji na żywo ceremonii ogłoszenia laureatów Nagród Kavli Lise Øvreås, przewodnicząca Norweskiej Akademii Nauk i Literatury, pogratulowała astrofizykom: „Ich badania stanowią fundament teorii budowy Słońca i gwiazd, zrewolucjonizowały także nasze koncepcje dotyczące wnętrza tych ciał niebieskich”.
Badania Słońca i innych gwiazd o niskiej masie
Opierając się na przełomowej pracy prof. Rogera Ulricha poświęconej heliosejsmologii, czyli badaniu oscylacji na powierzchni Słońca, prof. Jørgen Christensen-Dalsgaard z Uniwersytetu w Aarhus (Dania) rozwinął tę dziedzinę i rozszerzył swoje badania na inne chłodne gwiazdy o niskiej masie. Jak usłyszeliśmy w czasie transmisji, prof. Christensen-Dalsgaard „wyznaczył profil prędkości dźwięku na całej powierzchni Słońca, opracował jego dwuwymiarową mapę rotacji, ustalił zawartość helu oraz ilość helu osadzającego się u podstawy strefy konwekcji”. Dostrzegł również potencjał zastosowania tej metody naukowej do badania innych gwiazd w Drodze Mlecznej, co udało się zrealizować dzięki trzem misjom kosmicznym mającym na celu poszukiwania nowych planet. Laureat nagrody w dziedzinie astrofizyki był głównym badaczem finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu ASTERISK (ASTERoseismic Investigations with SONG and Kepler), który dobiegł końca w 2016 roku.
…oraz większych gwiazd
Prof. Christensen-Dalsgaard odegrał ważną rolę w rozwoju asterosejsmologii jako dziedziny nauki, z kolei prof. Conny Aerts z Katolickiego Uniwersytetu Lowańskiego (Belgia) jest uważana za czołową postać wśród asterosejsmologów drugiego pokolenia. Badaczka jest znana ze swoich prac nad masywnymi gorącymi gwiazdami, a także z opracowania interesujących metod określania ich trybów pulsowania, co umożliwiło modelowanie ich wnętrz. Prace prof. Aerts pozwoliły na opracowanie pierwszych ilościowych szacunków dotyczących procesów mieszania zachodzących w pobliżu jąder masywnych gwiazd oraz w otaczających ich chmurach gazów, co w znaczący sposób przyczyniło się do rozwoju teorii rozwoju gwiazd. Badaczka kierowała również badaniami w ramach finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu MAMSIE (Mixing and Angular Momentum tranSport of massIvE stars) realizowanego w latach 2016-2021. „Helio- i asterosejsmologia pozwoliły nam na bardzo szczegółowe badania obserwacyjne Słońca oraz innych gwiazd”, zauważył w czasie wydarzenia prof. Christensen-Dalsgaard. „W przypadku Słońca heliosejsmologia stanowi punkt odniesienia dla właściwości gwiazd, które możemy następnie wykorzystać do porównania naszego rozumienia procesu formowania oraz rozwoju gwiazd oraz testowania opracowywanych przez nas modeli tych ciał niebieskich. Z kolei dzięki asterosejsmologii udało nam się rozszerzyć te badania na szeroki zakres gwiazd różnych rodzajów. Gwiazdy są pod wieloma względami podstawowymi elementami, z których składa się Wszechświat. Gwiazdy są miejscem powstawania pierwiastków jądrowych, z których składa się nasz świat. Dzięki zrozumieniu gwiazd oraz ich rozwoju możemy zacząć zgłębiać proces powstawania wszystkich pierwiastków, z których jesteśmy zbudowani”. Ceremonia wręczenia nagród laureatom odbędzie się w Oslo 6 września 2022 roku. Więcej informacji: strona projektu MAMSIE strona projektu ASTERISK strona poświęcona Nagrodzie Kavli w dziedzinie astrofizyki
Słowa kluczowe
MAMSIE, ASTERISK, Nagroda Kavli, gwiazda, Słońce, astrofizyka, asterosejsmologia, heliosejsmologia
