Pomiar zaufania publicznego do opinii ekspertów – od pandemii COVID do zmiany klimatu
Decyzje polityczne podejmowane w państwach demokratycznych często opierają się na opiniach i poradach ekspertów. Skuteczna realizacja polityki wymaga zatem zaufania do tych osób oraz wydawanych przez nich opinii. Rosnąca popularność postaw populistycznych oraz sprzeciwu wobec elit prowadzi jednak do kwestionowania doświadczenia, wiedzy i kompetencji ekspertów w zakresie kształtowania polityki wśród części społeczeństwa. Projekt PERITIA powstał w celu zbadania zagadnienia zaufania do ekspertów w kontekście zmiany klimatu. Ze względu na okoliczności, w szczególności zbiegnięcie się startu prac w marcu 2020 roku z wybuchem pandemii COVID-19, zespół badaczy postanowił przyjrzeć się bliżej także temu zjawisku. „Nie mogliśmy po prostu zignorować tego wyjątkowego wydarzenia, zatem zaczęliśmy przyglądać się kwestiom zaufania oraz wiedzy specjalistycznej w kontekście pandemii, a także wątpliwości dotyczących przyjmowania szczepionek”, wyjaśnia Maria Baghramian, główna badaczka projektu PERITIA i wykładowczyni wydziału filozofii na University College Dublin.
Od teorii do praktyki
Konsorcjum projektu PERITIA, w skład którego weszło jedenaście instytucji z dziewięciu krajów, obejmowało zespół filozofów, badaczy zajmujących się naukami społecznymi i przyrodniczymi, politologów, etyków, psychologów, medioznawców i przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Wspólnie grupa zajęła się złożonymi zagadnieniami zaufania i wiarygodności ekspertów oraz ich roli w procesie kształtowania polityki i podejmowania decyzji przez rządzących. W ramach pierwszych dwóch etapów prac nad projektem badacze przyjrzeli się społecznemu, psychologicznemu i etycznemu wymiarowi zaufania wobec ekspertów. Z kolei w ramach końcowego etapu prac zespół postanowił zwrócić się bezpośrednio do społeczeństwa, organizując publiczne debaty na tematy związane z transportem i zmianą klimatu w pięciu krajach. „Podstawowym założeniem było to, że moderowane, a jednocześnie otwarte debaty między ekspertami i osobami bez wiedzy specjalistycznej mogą zwiększyć poziom wzajemnego zrozumienia, przyczyniając się do budowy zaufania”, zauważa Baghramian.
Wskaźniki na potrzeby pomiaru i budowania zaufania
Jednym z głównych wniosków wyciągniętych przez badaczy był fakt, że wspólne wartości społeczne i polityczne mogą wpływać na znaczenie specjalistów w procesie podejmowania decyzji. Zaufanie do wiedzy specjalistycznej naukowców społecznych jest niższe wśród osób wykazujących bardziej konserwatywne postawy polityczne. „W ramach prac udało nam się wykazać także, że w kontekście zmiany klimatu można wskazać jasne i doskonale widoczne podejścia, postawy oraz sposoby myślenia, które istotnie wpływają na proces podejmowania decyzji dotyczącej skorzystania z porad ekspertów i podjęcia działań”, dodaje Baghramian. Na przykład osoby o fatalistycznym nastawieniu do zjawiska zmiany klimatu z założenia sprzeciwiają się wszelkim próbom podjęcia pozytywnych działań nastawionych na przeciwdziałanie jego dalszej degradacji. Rezultaty podkreślają znaczenie i wielowymiarowy charakter zaufania wobec ekspertów, a złożoność relacji i współzależności została opisana w narzędziu PERITIA Trustworthiness Toolkit poświęconym zagadnieniu zaufania wobec specjalistów i ich wiedzy. Pełne wyniki ilościowe oraz ich analizy, a także opracowane na ich podstawie wytyczne dotyczące dalszych działań zostały opublikowane na platformie PERITIA Trust Hub.
Zwiększanie zaufania wobec ekspertów
Dorobek uczestników projektu obejmuje 23 recenzowane artykuły, pięć wydań czasopism naukowych, trzy książki, dwie analizy istniejących opracowań, dwie serie podcastów, dane z badania przeprowadzonego na szeroką skalę w Europie, trzy międzynarodowe konferencje i dziesięć zrealizowanych warsztatów. W ramach projektu PERITIA zespół opracował także dokumenty strategiczne, sprawozdania informacyjne i dokumenty robocze z myślą o decydentach zasiadających w Komisji Europejskiej oraz w innych instytucjach. Wybrani członkowie zespołu projektu PERITIA przedstawili wnioski i ustalenia decydentom i parlamentarnym grupom roboczym. Poza publicznymi debatami i podcastami, badacze zorganizowali także konkurs esejów zatytułowany Youth on Trust realizowany we współpracy z kapitułą irlandzkiej nagrody dla młodych filozofów – Irish Young Philosopher Awards, a także przeprowadzili serię wykładów pod tytułem [Un]Truths. „Mamy nadzieję, że ta próba dotarcia do społeczeństwa wpłynie pozytywnie na budowanie atmosfery zaufania wobec doświadczenia i wiedzy specjalistycznej ekspertów. Liczymy na to, że blisko 2 miliony osób, do których udało nam się dotrzeć w trakcie trwania projektu, pomoże nam w realizacji tego celu”, mówi Baghramian.
Słowa kluczowe
PERITIA, demokracja, zaufanie, polityka, eksperci, opinia publiczna, wskaźniki, utworzenie, COVID-19, zmiana klimatu, transport
