Jak w średniowiecznej Anglii udało się wyżywić szybko rosnącą populację?
Historycy donoszą, że między VIII a XIII wiekiem liczba ludności Anglii rosła w bezprecedensowym tempie. Jednak wciąż zagadką pozostaje sposób, w jaki średniowieczni rolnicy zdołali zapewnić wystarczające plony zbóż, by wyżywić tak szybko rosnącą populację. „Czy ta rewolucja rolnicza była wynikiem stopniowego rozwoju, czyli »długiej« rewolucji, czy też była skutkiem nagłego przełomu technologicznego?”, pyta Helena Hamerow, profesor archeologii wczesnośredniowiecznej na Uniwersytecie Oksfordzkim. To pytanie od dawna zadają sobie archeolodzy i historycy – i właśnie na nie odpowiedzi poszukiwał zespół projektu FeedSax. Na realizację tego przedsięwzięcia uczeni otrzymali dofinansowanie z Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych.
Nowe narzędzia cennym wkładem w trwającą od lat debatę
Chcąc wnieść wkład w dyskusję toczącą się od lat w kręgach akademickich, naukowcy w pierwszej kolejności skupili się na analizie dostępnych danych naukowych, wykorzystując w tym celu funkcjonalną ekologię chwastów, analizę pyłków, zooarchaeologię (badania kości zwierząt) i analizy stabilnych izotopów roślin uprawnych. Jeśli chodzi o to ostatnie podejście, pojawił się pewien problem – podczas gdy było ono z powodzeniem stosowane do analizy ziaren zbóż pochodzących z suchych regionów basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu, sprawy nieco się skomplikowały, gdy zastosowano je do próbek z Europy Północnej. Jak twierdzi Hamerow, główna badaczka w tym projekcie, ziarna zbóż w tych bardziej wilgotnych i cięższych glebach były słabo zachowane, co oznaczało, że aż połowa zebranych próbek nie mogła zostać przeanalizowana. „Niektóre z tych ziaren nazwaliśmy »pisankami«, ponieważ były pięknie zakonserwowane na zewnątrz, ale puste w środku”, zauważa. Aby przezwyciężyć ten problem, badacze postanowili znormalizować wyniki uzyskane we wszystkich stanowiskach objętych studium przypadku, co pozwoliło im dotrzeć do informacji potrzebnych do sformułowania istotnych wniosków.
Długa rewolucja w rolnictwie
Na podstawie zebranego materiału wysnuto między innymi wniosek, że nie istniał żaden „rewolucyjny moment w historii”, kiedy to wszystkie najważniejsze innowacje w średniowiecznej uprawie zbóż połączono w jedno przełomowe rozwiązanie, które nagle zmieniło oblicze rolnictwa. „Nasze badania wykazały, że innowacyjne rozwiązania takie jak płodozmian, pług lemieszowy i niskonakładowe, ekstensywne rolnictwo istniały co najmniej od VIII wieku, choć ich upowszechnienie zajęło jeszcze kilka kolejnych stuleci”, wyjaśnia Hamerow. Ponieważ te innowacje znajdowały się w użyciu jeszcze przed podbojem Anglii przez Normanów w 1066 roku, badacze doszli do wniosku, że zwiększona produkcja zbóż na tym obszarze rozpoczęła się dużo wcześniej, w związku z czym nie mogła być zainicjowana przez normańskich właścicieli ziemskich. Bardziej prawdopodobny wydaje się scenariusz zakładający, że zmiany w postaci zastosowania pługa lemieszowego i systematycznej rotacji upraw zostały po raz pierwszy wprowadzone w gospodarstwach związanych z obiektami o wysokim statusie, takimi jak królewskie klasztory, a upowszechniły się na przestrzeni X i XI wieku, kiedy wdrożono je na ziemiach lokalnych lordów i zamożnych chłopów.
Spadek żyzności gleby i kwestie zrównoważonego rozwoju
Naukowcy odkryli również systematyczne zmniejszanie się żyzności gleby w tym okresie, co rodzi wątpliwości dotyczące długoterminowego zrównoważonego charakteru niskonakładowych systemów rolniczych mocno ingerujących w glebę. „To odkrycie rodzi pytania o to, czy spadek żyzności gleby był czynnikiem przyczyniającym się do wielkiego głodu, który wystąpił na początku XIV wieku”, zastanawia się Hamerow. „Ma to również znaczenie dzisiaj, ponieważ naukowcy coraz częściej uznają, że wielkoobszarowe uprawy, które znacząco wpływają na glebę, powodują poważną jej degradację”. Chcąc dowiedzieć się więcej, Hamerow podjęła współpracę z niemieckimi uczonymi, aby wspólnie z nimi zrealizować nowy projekt, w ramach którego wielki głód z XIV wieku będzie rozpatrywany z perspektywy agroekologicznej. W tym celu wykorzystają metodologię opartą na archeologii eksperymentalnej, która pozwoli im opracować dane stanowiące punkt wyjścia do dalszych badań i analiz.
Słowa kluczowe
FeedSax, rolniczy, średniowieczna Anglia, archeolodzy, archeologia, średniowieczni rolnicy, żywność, płodozmian, pług lemieszowy, rolnictwo, żyzność ziemi, wielki głód, degradacja gleby
