Analizy interakcji genetycznych i kulturowych w okresie rewolucji neolitycznej
Okres neolitu stanowił epokę wielkich zmian. Zdaniem badaczy, około 11 000 lat temu ludzkość zaczęła porzucać nomadyczny myśliwsko-zbieracki tryb życia na rzecz trybu bardziej osiadłego, opartego na rolnictwie. Ten kluczowy moment w historii ludzkości na zawsze zmienił to, jak żyjemy. Jakie ślady pozostały po tych czasach? Odpowiedzi na to pytanie poszukiwał zespół projektu NEOGENE, który wykorzystał nowe podejścia w celu badania starożytnej genetyki, by rozwikłać tajemnice historii tej kluczowej rewolucji. Na realizację projektu NEOGENE badacze otrzymali dofinansowanie z Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. „Szczęśliwym zbiegiem okoliczności był fakt, że mieliśmy możliwość zastosowania tych metod w celu zbadania ogromnych dostępnych zbiorów szczątków kości, by znaleźć odpowiedzi na szereg pytań od dawna trapiących naukowców”, wyjaśnia Mehmet Somel, genetyk ewolucyjny z Uniwersytetu Technicznego Bliskiego Wschodu i koordynator projektu NEOGENE.
Nowe techniki, stare próbki
Badacze pracowali z próbkami starożytnych ludzkich kości pochodzącymi z Çatalhöyük, dużej neolitycznej osady zlokalizowanej w południowej Anatolii, która już wiele lat temu została odsłonięta i skatalogowana. „Archeolodzy i antropolodzy biorący udział w tych wykopaliskach od dawna chcieli poznać genetyczne relacje między tymi ludźmi”, dodaje Somel. Wraz ze współpracownikami Somel starał się rozwiązać tę zagadkę poprzez ekstrakcję, sekwencjonowanie i analizę informacji genetycznych ze starożytnych kości i zębów. „W większości szkieletów, które badaliśmy, nie pozostały żadne użyteczne ślady ludzkiego DNA, ponieważ cząsteczki uległy całkowitemu rozkładowi”, wyjaśnia Somel. „Ale dzięki wytrwałej pracy nasz zespół zdołał zgromadzić wystarczająco duży zbiór danych, który pozwolił na ich analizę”. Archeolodzy pracujący w ramach zespołu gromadzili również dane dotyczące kultury materialnej zawarte w istniejących opracowaniach, czego rezultatem był wyjątkowy zbiór danych na temat osad neolitycznych, w tym wyjątkowych praktyk dotyczących pochówku oraz rodzajów wykorzystywanych narzędzi. Następnie badacze zestawili wzorce podobieństwa kulturowego z wzorcami podobieństwa genetycznego.
Badanie rozwoju struktur społecznych i interakcji kulturowych
Analiza danych z Çatalhöyük zaowocowała jednym szczególnie zaskakującym rezultatem. W wielu budynkach odkryto wspólne pochówki członków różnych rodzin biologicznych, a niespokrewnione dzieci odkryte w tym samym budynku odżywiały się podobnie, co udało się określić za pomocą badań izotopów. Wskazuje to, że w tym okresie mógł pojawić się nowy model relacji międzyludzkich. „Jedną z możliwości jest opieka zastępcza lub wspólne zamieszkiwanie członków różnych rodzin biologicznych w tych samych budynkach”, mówi Somel. „Nasze analizy potwierdzają jednak teorię, że pokrewieństwo w wielu społeczeństwach nie jest oparte na genetyce”. Inne istotne obserwacje dotyczyły relacji między osobami różnych płci. Badania starożytnych pozostałości DNA przeprowadzone w ostatnich latach wielokrotnie sugerowały, że wczesne społeczeństwa rolnicze zamieszkujące tereny Europy były silnie patrylokalne. To oznacza, że mężczyźni pozostawali w miejscach zamieszkania, a kobiety przemieszczały się między wioskami. Zespół nie znalazł na to jednak żadnych dowodów. Osoby z Çatalhöyük pochowane w tych samych budynkach były często powiązane pokrewieństwem ze strony matki, co sugeruje, że budynki były przekazywane z pokolenia na pokolenie przez kobiety. „To wszystko skłania nas do myślenia, że w społeczeństwie Çatalhöyük kobiety mogły odgrywać bardziej istotną rolę, co archeolodzy sugerowali od jakiegoś czasu”, dodaje Somel.
Rozszerzenie badań na inne społeczeństwa
Jak zauważa Somel, jasnym wnioskiem płynącym z przeprowadzonych prac jest to, że organizacje społeczeństwa i kultury mogą być niezwykle zróżnicowane, o czym ludzie zdają się często zapominać. „Ludzka kultura zmieniała się i wciąż się zmienia, często gwałtownie i w dużym stopniu. Ten proces się nie zatrzyma”, zauważa. „Nasze obecne stosunki gospodarcze i struktury społeczne, takie jak rodziny czy państwa, nie są tak trwałe, jak może nam się wydawać”.
Słowa kluczowe
NEOGENE, organizacja społeczeństwa, neolit, rolnictwo, człowiek, zmiana, ewolucja, interakcje kulturowe
