Dlaczego szkodliwe dla środowiska praktyki rolnicze zmieniają się powoli?
Współczesne praktyki rolnicze stanowią jedną z głównych przyczyn postępującej zmiany klimatu, przyczyniają się także do zaniku różnorodności biologicznej, erozji gleb oraz emisji zanieczyszczeń. Nie ma żadnych wątpliwości, że rolnicy muszą wprowadzić zmiany do stosowanych przez siebie metod upraw i praktyk, aby rozwiązać te problemy, jednak pomimo zgody co do konieczności podjęcia działań oraz ich form zmiany następują zdecydowanie zbyt wolno. W opracowaniu wyników badania przeprowadzonego dzięki wsparciu finansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu Diverfarming omówiono jeden z powodów tego stanu rzeczy. „Transformację w kierunku bardziej zrównoważonych systemów rolniczych często uniemożliwia zjawisko zamknięcia, rozumianego w tym wypadku jako samonapędzający się mechanizm, który przyczynia się do utrzymania stanu zastanego i spowalnia proces wprowadzania zmian”, donoszą autorzy opracowania. Dotychczas badacze zajmowali się analizami problemów zamknięć społeczno-gospodarczych, technologicznych i instytucjonalnych, aby rzucić nowe światło na procesy zrównoważonych transformacji systemów rolno-spożywczych, jednak zjawisko zamknięcia poznawczego umykało ich uwadze. Badanie, którego wyniki zostały opublikowane na łamach czasopisma „Sustainability Science”, dotyka problematyki powstawania zamknięć poznawczych w procesach podejmowania decyzji przez rolników dotyczących wdrażania zrównoważonych praktyk rolniczych w wyniku działalności instytucji. W swoich badaniach naukowcy posłużyli się przykładem dywersyfikacji upraw przy pomocy roślin strączkowych jako strategii mającej na celu poprawę stanu gleby, zwiększenie różnorodności biologicznej, a także ograniczenie emisji i zanieczyszczeń. Badania terenowe zostały przeprowadzona w dwóch społecznościach rolniczych w Kornwalii (Zjednoczone Królestwo) oraz Gelderland (Niderlandy), które charakteryzują się niskimi wskaźnikami popularności roślin strączkowych wśród rolników pomimo publicznego wsparcia dla ich wprowadzania.
Koncentracja na zysku
W oparciu o informacje uzyskane na podstawie pogłębionych rozmów z rolnikami oraz dodatkowe dane z oficjalnych statystyk sprawozdań rządowych oraz literatury naukowej zespół przeprowadził analizę istniejących instytucji oraz ich wpływu na powstawanie zjawiska zamknięcia poznawczego w procesach podejmowania decyzji dotyczących wdrażania ekologicznych i zrównoważonych praktyk. Badacze odkryli, że warunki socjotechniczne, w których działają rolnicy, często powodują skupienie się na celach gospodarczych, czyli przede wszystkim maksymalizacji zysku. Wszystko wskazuje jednak na to, że takie działania zorientowane wyłącznie na zysk ograniczają możliwości transformacji. Jak czytamy w opracowaniu: „O ile cele normatywne dotyczące ochrony środowiska, a także cele hedoniczne związane z czerpaniem przyjemności z eksperymentowania wpływają pozytywnie na chęć podejmowania prób transformacji, przegrywają z celami związanymi z czerpaniem korzyści, które stanowią jeden z ważnych elementów obecnych warunków instytucjonalnych i są przez nie wzmacniane”. Paradoksalnie skupianie się na zyskach natury gospodarczej powiązane z faktem, że rolnicy wiążą dywersyfikację upraw przy pomocy roślin strączkowych z celami normatywnymi (uważają, że jest to właściwy sposób postępowania), może prowadzić do sytuacji, w której nie dostrzegą oni opłacalności praktyk dywersyfikacji upraw. Może się tak stać nawet pomimo tego, że są świadomi korzyści płynących ze stosowania płodozmianu z wykorzystaniem roślin strączkowych. W efekcie zamknięcie poznawcze stanowi poważną barierę opóźniającą wdrażanie opłacalnych alternatywnych praktyk rolniczych. Nawet w przypadku, gdy dana praktyka jest uznawana za opłacalną, wdrażanie upraw roślin strączkowych i innych roślin tego rodzaju zachęci prawdopodobnie wyłącznie najbardziej przedsiębiorczych rolników, co nie wystarczy, by przyspieszyć proces wdrażania tych rozwiązań i zwiększyć jego skalę. Oznacza to, że wysiłki mające na celu jedynie promowanie zagadnień normatywnych w celu zwiększania popularności upraw roślin strączkowych, takie jak na przykład kampanie podkreślające korzyści dla środowiska płynące z ich wykorzystania, którym nie będą towarzyszyć dodatkowe zmiany, prawdopodobnie nie przyniosą efektu. Co więcej, jeśli rządy zdecydują się na wprowadzanie odpowiednich dopłat, według autorów opracowania „muszą zapewnić przy tym odpowiednie ramy normatywne, inwestycje w badania nad rozwojem nasion, instrumenty finansowe pozwalające na ograniczenie ryzyka oraz działania mające na celu utworzenie rynków, na których mniej dotowane europejskie rośliny strączkowe będą mogły być realnie konkurencyjne”. Celem projektu Diverfarming (Crop diversification and low-input farming across Europe: from practitioners engagement and ecosystems services to increased revenues and chain organisation) jest promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez dywersyfikację, ekologiczne praktyki oraz efektywne wykorzystanie zasobów na terenie całej Unii Europejskiej. Więcej informacji: strona projektu Diverfarming
Słowa kluczowe
Diverfarming, rolnik, rolnictwo, uprawy, płodozmian, rośliny strączkowe, zamknięcie poznawcze