Zestaw narzędzi do integracji – wykorzystanie zróżnicowania na korzyść UE
Zróżnicowana integracja zapewnia państwom członkowskim elastyczność w zakresie szybkości i zakresu, w jakim przyjmują niektóre polityki UE. To narzędzie ułatwiające im wejście do wspólnoty. Zróżnicowanie to, znajdujące odzwierciedlenie w określeniach takich jak zmienna geometria, Europa wielu prędkości lub Europa à la carte, może przybierać różne formy i często okazywało się kontrowersyjne. Czy zróżnicowanie naprawdę napędza postęp integracji, czy raczej stanowi niewystarczające wyzwanie dla krnąbrnych państw? Finansowany przez UE projekt EU IDEA (EU Integration and Differentiation for Effectiveness and Accountability) ma dać lepszy wgląd w tę spolaryzowaną debatę i umożliwić przeprowadzenie oceny tego, jak wykorzystać najlepiej zróżnicowanie do zwiększenia skuteczności działania UE, podniesienia jej spójności i zwiększenia panującej w niej demokracji. „Zróżnicowanie jest postrzegane albo jako trucizna, albo jako panaceum dla UE. Rzeczywistość jest zupełnie inna”, mówi Nicoletta Pirozzi, przewodząca programowi „UE, polityka i instytucje” prowadzonemu przez Instytut Spraw Międzynarodowych (IAI) we Włoszech, gospodarza projektu. „Bardziej pomocne jest patrzenie na zróżnicowanie jako na zestaw narzędzi umożliwiających przyswojenie różnorodności, czy to przez duże, długoterminowe projekty, takie jak unia gospodarcza i walutowa, czy też w wyniku elastycznego radzenia sobie z kryzysami i rozbieżnościami politycznymi”. Zróżnicowanie nie jest z natury ani integracyjne, ani dezintegrujące, wyjaśnia Pirozzi: „Jest tym, czym uczynią je państwa członkowskie i organy UE, dlatego w równym stopniu tworzy pewne możliwości, jak i zagrożenia, a projekt EU IDEA ma na celu ich wskazanie i ocenę”. Dlatego zespół projektu koncentruje się na polityce i organizacyjnych formach różnicowania, badając procesy prowadzące do różnych modalności różnicowania, a także wdrażania tych form różnicowania.
Wspólne wartości
Zespół projektowy stara się określić, w jakim stopniu i jaka forma zróżnicowania sprzyja integracji europejskiej, a kiedy należy go unikać, aby zapobiec powstawaniu niespójności, napięć politycznych i dezintegracji. To ćwiczenie umożliwi im określenie jasnych celów i kryteriów udziału krajów w projektach zróżnicowanej integracji. Badacze przeprowadzą również przegląd roli instytucji unijnych w tym kontekście i zaproponują strategie podniesienia poziomu udziału obywateli. Zróżnicowanie jest jednym z mechanizmów stosowanych w UE od początku istnienia bloku. Jednym z najnowszych przykładów jest unia bankowa zainicjowana w 2012 roku w odpowiedzi na kryzys finansowy. Ograniczony początkowo do strefy euro jednolity mechanizm nadzoru został od tego czasu rozszerzony na kraje spoza strefy wspólnej waluty – Bułgarię i Chorwację – na ich wniosek. W dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa kraje UE od dawna angażują się w szereg nieformalnych praktyk różnicowania, takich jak grupowanie regionalne, grupy kontaktowe i wiodące, a także różne inicjatywy obronne. „Kiedy zróżnicowana współpraca pozostaje w ramach wspólnych wartości i stanowiska UE, przynosi w dużej mierze pozytywne rezultaty”, zauważa Pirozzi, przywołując jako przykład negocjacje nuklearne z Iranem.
Utrzymanie spójności po Brexicie
Zróżnicowanie ma również wymiar zewnętrzny: rozszerzenie zasad, polityk i sposobów współpracy UE na kraje trzecie. Brexit to w tym kontekście zupełnie nowe zjawisko. „Brexit wyraźnie wpływa na istniejące sposoby różnicowania. Odkryliśmy, za pośrednictwem dedykowanych obserwacji Brexitu, że rzeczywistość Brexitu narzuca utwardzenie podejścia do krajów członkowskich i nieczłonkowskich, co jest wyraźnym przesłaniem dla obu grup, że członkostwo w Unii ma znaczenie”, zauważa Pirozzi. Wyniki prac prowadzonych w ramach projektu sugerują, że UE musi podkreślić swoją rolę jako swoistej ramy radzenia sobie z globalnymi wyzwaniami, których nie można skutecznie rozwiązać na poziomie krajowym, podsumowuje uczona.
Słowa kluczowe
EU IDEA, zróżnicowanie, zmienna geometria, Europa wielu prędkości, Europa à la carte, integracja, dezintegracja, różnorodność, unia bankowa, Brexit
