Odnalezione w tłumaczeniu: transformacja jako istota języka
Osoby, które posługują się językiem angielskim jako językiem obcym i komunikujące się z osobami mówiącymi w tym języku często dostrzegają, w jaki sposób kontakty pomiędzy różnymi środowiskami językowymi przyczyniają się do kształtowania samego języka – od słownictwa, aż po strukturę i znaczenia. Jak twierdzą europejscy badacze, zamiast próbować przeciwstawiać się temu zjawisku, powinniśmy zaakceptować je jako nieodłączny element transformacyjnej natury języka. Projekt TRANSPHILEUR (TOWARD A PHILOSOPHICAL RETHINKING OF TRANSLATION: Effects of Translation in a Contemporary European Space), realizowany dzięki wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie” zakładał bliższe przyjrzenie się przekładom przez pryzmat dociekań filozoficznych, a także spojrzenie na jego proces z punktu widzenia autorefleksyjnej praktyki transformacyjnej. Saša Hrnjez, stypendysta działania Maria Skłodowska-Curie i główny badacz projektu TRANSPHILEUR, wyjaśnia: „Nie możemy mówić o przekładzie bez pewnych zmian w treści tekstu i wynikających z nich modyfikacji jego znaczenia. Ten transformacyjny efekt przekładu ma refleksyjny charakter – nie wynika bowiem z subiektywnego aktu myślenia, lecz z refleksyjnego procesu w obrębie tłumaczonych języków”. Koncepcja ta opiera się na interpretacji dialektyki Hegla, oferując zupełnie nowe spojrzenie na proces tłumaczenia poprzez ujawnienie jego dialektycznego charakteru. Dialektyka Hegla opisuje proces „stawania się innym” poprzez interakcję między tożsamością a różnicą, które stanowią przeciwieństwa. W przypadku opisywanego projektu badacze skupili się na filozoficznym ujęciu procesu tłumaczenia jako interakcji między dialektyką Hegla i teorią przekładu. Zespół proponuje ponowne przemyślenie tłumaczenia w świetle tej struktury dialektycznej.
Bez tłumaczenia nie ma języka
„Logikę Hegla można interpretować w tym przypadku jako rodzaj autorefleksyjnej transformacji logicznych determinacji – stałe napięcie w kierunku automediacji”, twierdzi Luca Illetterati, profesor filozofii teoretycznej Uniwersytetu w Padwie i koordynator projektu TRANSPHILEUR. Jeśli opiszemy proces przekładu z punktu widzenia tej dialektycznej struktury, dojdziemy do wniosku, że tłumaczenie jest czymś więcej niż tylko narzędziem umożliwiającym komunikację z użytkownikami innych języków: „Ze względu na swoją autorefleksyjność, przekład nie jest wyłącznie zwykłym procesem przechodzenia między dwiema domenami językowymi, ale transformacyjną autoreferencją wobec obu domen. Proces przekładu nie odbywa się na granicy wyodrębnionej rzeczywistości językowej – zachodzi w ich sercu”. Przypadek języka angielskiego, który stał się uniwersalnym językiem komunikacji – lingua franca – pozwala na zbadanie tego procesu transformacji w praktyce. „Kiedy osoby, dla których język angielski jest językiem obcym, wypowiadają się w tym języku, dokonują procesu przekładu i składają swoje wypowiedzi na podstawie własnych doświadczeń językowych. Z drugiej zaś strony, ze względu na wszechobecność języka angielskiego, często tłumaczymy z tego języka nawet wówczas, gdy tworzymy treści we własnych językach ojczystych. Samodzielny i samoistny język to abstrakcja i fikcja – bez tłumaczenia język nie istnieje”, zauważa Hrnjez.
Kształtowanie tożsamości
Badacz uważa, że powinniśmy wykorzystać transformacyjną siłę tego procesu, zwłaszcza w kontekście Europy. „Możemy spojrzeć na historię europejskich kultur z punktu widzenia wielokrotnych przekładów języków i pojęć. Takie podejście umożliwia nam potępienie wykluczających, tożsamościowych lub partykularnych polityk lingwistycznych w Europie”. Historia Europy stanowi ilustrację praktycznego wkładu procesów przekładu i tłumaczenia w budowanie tożsamości politycznej i kulturowej. Uznanie tej roli może pomóc w kształtowaniu przyszłej europejskiej polityki językowej. Illetterati dodaje: „Przekład stanowi zawsze działanie polityczne – to praktyka dyskursywna, która nie tylko odzwierciedla polityczne i społeczne aspekty interakcji kultur, ale także nadaje im pewien porządek”.
Słowa kluczowe
TRANSPHILEUR, tłumaczenie, przekład, filozofia, język, transformacja, dialektyka Hegla, autorefleksjyjny, polityka lingwistyczna
